Certains quartiers bruxellois se distinguent par leurs belles façades Art nouveau, à l’image des étangs d’Ixelles, du quartier Saint-Boniface, de la rue Vanderschrick, à Saint-Gilles, ou de celui des squares, sur le territoire de la Ville de Bruxelles. Le quartier Châtelain-Bailli, situé sur les territoires d’Ixelles, de Saint-Gilles et de Bruxelles-Ville, peut, quant à lui, être considéré comme le véritable berceau de l’architecture Art nouveau à Bruxelle. En effet, on y trouve notamment le magnifique hôtel Tassel, de Victor Horta (rue Paul-Émile Janson, 6) et, non loin de là, la maison personnelle de l’architecte Paul Hankar (rue Defacqz, 71). Ces deux bâtiments, construits en 1893, constituent les premiers exemples d’un style qui amènera une rupture majeure avec ce qui se faisait jusqu’alors.
Sommige Brusselse wijken onderscheiden zich door hun mooie art-nouveaugevels, zoals de wijk van de vijvers van Elsene, de Sint-Bonifaaswijk, de Vanderschrickstraat in Sint-Gillis of de squares op het grondgebied van Brussel-Stad. De wijk Kastelein-Baljuw op het grondgebied van Elsene, Sint-Gillis en Brussel-Stad kan beschouwd worden als de ware wieg van de art-nouveauarchitectuur in Brussel. We vinden er meer bepaald het prachtige herenhuis Tassel van Victor Horta (Paul-Émile Jansonstraat 6) en, niet ver daarvandaan, de eigen woning van architect Paul Hankar (Defacqzstraat 71). Beide gebouwen werden in 1893 gebouwd en zijn de eerste voorbeelden van een stijl die volledig brak met wat tot dan toe gangbaar was.
[Rue Defacqz, 71, habitation de l’architecte, façade principale – 2004 – Inventaire du patrimoine architectural | Defacqzstraat 71, woning van de architect, hoofdvoorgevel – 2004 – Inventaris van het bouwkundig erfgoed]
Dans ce même quartier, outre sa maison personnelle, Paul Hankar est également l’auteur de l’hôtel Albert Ciamberlani (également appelé plus simplement « hôtel Ciamberlani »), considéré comme un chef-d’œuvre de l’Art nouveau. Cet hôtel, situé dans la rue même où habitait l’architecte, fut construit à la demande de la veuve Ciamberlani en 1897, et fut occupé plus tard par son fils Albert. La façade de ce bâtiment d’exception est dominée par l’omniprésence, sur sa partie supérieure, de sgraffites d’inspiration orientale, mais également par deux grandes fenêtres arquées au premier étage, ainsi qu’un long garde-corps en fer forgé. Les formes de ce dernier rappellent l’approche dite « géométrique » propre à Paul Hankar, parfois opposée à l’approche dite « florale » de Victor Horta.
In dezelfde wijk vinden we naast zijn eigen woning nog een ander herenhuis van de hand van Paul Hankar, het hotel Albert Ciamberlani (of kortweg “hotel Ciamberlani”) een meesterwerk van de art-nouveaustijl. Dit herenhuis ligt in de straat waar de architect ook woonde en werd gebouwd op vraag van de weduwe Ciamberlani in 1897. Later zou haar zoon Albert de woning betrekken. Op de gevel van dit uitzonderlijke gebouw domineren op het bovenste deel de prachtig mooie sgraffiti in oosterse stijl, maar ook twee grote hoefijzervormige vensters op de eerste verdieping en een lange smeedijzeren borstwering. De vormen van de borstwering herinneren aan de eerder “geometrische” benadering van Paul Hankar, die soms tegengesteld was aan de “florale” benadering van Victor Horta.
[Demande d’autorisation de bâtir de la veuve Ciamberlani – 1897 – Archives de la commune d’Ixelles | Aanvraag voor stedenbouwvergunning van de weduwe Ciamberlani – 1897 – Gemeentearchief van Elsene]
[Plan de la façade du 48, rue Defacqz, relatif à la création d’une porte de garage – 1927 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Defacqzstraat, 48, bettrefende het bouwen van een garage – 1927 – Gemeentearchief van Elsene]
[Rue Defacqz, 48, façade après restauration – 2006 – Inventaire du patrimoine architectural | Defacqzstraat 48, gevel na de restauratie – 2006 – Inventaris van het bouwkundig erfgoed]
Juste à côté de l’hôtel Ciamberlani se trouve l’hôtel Janssens, dessiné également par Paul Hankar en 1898, mais qui a subi plusieurs modifications en 1908, 1910 et 1919. Très différent de son voisin, cet immeuble se distingue par son impressionnant bow-window, ainsi que par l’absence de sgraffites et l’utilisation de briques de couleurs différentes en guise de décoration.
Naast het herenhuis Ciamberlani staat het hotel Janssens, ook getekend door Paul Hankar in 1898, dat verschillende wijzigingen onderging in 1908, 1910 en 1919. Het huis verschilt erg van zijn buur en valt op door zijn indrukwekkende bow-window, het ontbreken van sgraffiti en het decoratieve gebruik van bakstenen in verschillende kleuren.
[Plan de la façade du 50, rue Defacqz – 1898 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Defacqzstraat, 50 – 1898 – Gemeentearchief van Elsene]
[Plan de la façade du 50, rue Defacqz – 1908 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Defacqzstraat, 50 – 1908 – Gemeentearchief van Elsene]
[Rue Defacqz, 50, façade principale – 2006 – Inventaire du patrimoine architectural | Defacqzstraat 50, hoofdvoorgevel – 2006 – Inventaris van het bouwkundig erfgoed]
Il serait par ailleurs dommage de ne pas évoquer un troisième hôtel particulier réalisé une fois encore par Paul Hankar, en 1900 cette fois. Celui-ci fut commandé par José Ciamberlani, le frère de l’artiste-peintre Albert Ciamberlani évoqué ci-dessus. L’hôtel José Ciamberlani se trouve dans l’actuelle rue Paul-Émile Janson, au numéro 23-25, à deux pas donc de l’hôtel Tassel ; les terrains des deux frères Ciamberlani sont de ce fait mitoyens, du côté de leurs jardins. Ce bâtiment se caractérise par une certaine sobriété de sa façade, due, entre autres, à la non-réalisation des sgraffites prévus à l’origine. Cet hôtel fut l’une des toutes dernières réalisations de Paul Hankar avant son décès, au début de l’année 1901.
Het zou jammer zijn een derde bijzonder herenhuis onvermeld te laten, ook van de hand van Paul Hankar, uit 1900 dit keer. Het werd besteld door José Ciamberlani, de broer van de hierboven vermelde kunstschilder Albert Ciamberlani. Hotel José Ciamberlani bevindt zich in de huidige Paul-Emile Jansonstraat, nummers 23-25, op twee passen dus van het herenhuis Tassel; de woningen zijn aan de kant van de tuinen aaneengrenzend. Dit gebouw heeft een soberdere gevel, onder meer door het niet uitvoeren van de oorspronkelijk voorziene sgraffiti. Dit herenhuis was een van de allerlaatste verwezenlijkingen van Paul Hankar, vooraleer hij overleed in het begin van het jaar 1901.
[Projet de plan pour la façade du 23-25, rue Paul-Émile Janson – 1899 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Paul-Émile Jansonstraat, 50 – 1899 – Gemeentearchief van Elsene]
[Plan de la façade du 23-25, rue Paul-Émile Janson – 1900 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Paul-Émile Jansonstraat, 23-25 – 1900 – Gemeentearchief van Elsene]
[Plan de la façade du 23-25, rue Paul-Émile Janson – 1919 – Archives de la commune d’Ixelles | Gevelplan van het gebouw Paul-Émile Jansonstraat, 23-25 – 1919 – Gemeentearchief van Elsene]
Liens utiles | Nuttige links
http://www.irismonument.be/fr.Saint-Gilles.Rue_Defacqz.71.html#&gid=1&pid=1
http://www.irismonument.be/fr.Ixelles.Rue_Defacqz.48.html#&gid=1&pid=2
http://www.irismonument.be/fr.Ixelles.Rue_Defacqz.50.html#&gid=1&pid=1
© Commune d’Ixelles | Gemeente Elsene