Le rail à Woluwe-Saint-Lambert | Het spoor in Sint-Lambrechts-Woluwe

Au début du XVIIIe siècle, Woluwe-Saint-Lambert est un petit village qui ne compte que 267 habitants (recensement de 1709). Sa surface occidentale est recouverte, à raison de 72 hectares, par le massif du Bois de Linthout. Les voies de communications communales se résument à des chemins que les intempéries rendent parfois peu praticables.

En 1882, le tronçon Auderghem-Woluwe de la ligne de chemin de fer Bruxelles-Tervuren est achevé. La fréquence de passage des convois est peu élevée mais cette installation permet cependant aux deux Woluwe d’être connectées à Bruxelles.

In het begin van de 18de eeuw is Sint-Lambrechts-Woluwe een klein dorp met slechts 267 inwoners (volkstelling van 1709). Het massief van het Linthoutbos neemt 72 hectare in van de westelijke oppervlakte van Sint-Lambrechts-Woluwe. De gemeentelijke verkeersroutes bestaan uit wegen die door het slechte weer soms ontoegankelijk zijn.

 In 1882 wordt het traject Oudergem-Woluwe van de spoorlijn Brussel-Tervuren voltooid. De doorgangsfrequentie van de voertuigen is niet erg hoog, maar dankzij deze installatie kunnen de twee Woluwes toch met Brussel worden verbonden.

[Le tram 27 croise un cortège de sociétés musicales dans l’avenue Georges Henri près de l’Institut royal des Sourds-Muets et Aveugles, vers 1930, Collection particulière | Tram 27 kruist een stoet muziekverenigingen in de Georges Henrilaan bij het Koninklijk Instituut voor Doven en Blinden, rond 1930, Privécollectie]

[Le tram 82 croise un cortège funèbre avenue Georges Henri en 1926, Collection du Musée communal de Woluwe-Saint-Lambert | Tram 82 kruist een begrafenisstoet op de Georges Henrilaan in 1926, Collectie gemeentemuseum van Sin-Lambrechts-Woluwe]

 

En 1874, la société anonyme des Tramway bruxellois émerge à la suite d’une fusion de plusieurs exploitants de réseaux de tramway. Quelques années plus tard, l’inauguration d’un dépôt situé au croisement de l’avenue de Tervuren et du futur boulevard du Souverain permet enfin de proposer un service régulier de tramways. Celui-ci est complété par la mise en place de la nouvelle halte ferroviaire « Woluwe-Avenue ». Elle dispose à ce moment-là de 49 lignes. Elle est en situation de monopole, conjointement avec une autre entreprise : la Société générale de chemin de fer économique. Elles fusionneront en 1925 et proposerons ensemble 66 lignes de tramways.

Il est intéressant de noter qu’en 1905, une demande de concession est introduite par le Syndicat général des Transports automobiles. Ce dernier désire promouvoir l’usage de l’autobus, notamment entre la place Jourdan et les abords de la place Meiser, via l’avenue Georges Henri et la chaussée de Roodebeek. Cependant il est débouté car l’administration communale souhaite privilégier le tramway perçu comme silencieux, non-polluant et sécurisant.

In 1874 ontstaat de ‘Société Anonyme des Tramways bruxellois’ als gevolg van een fusie van verschillende exploitanten van tramlijnen. Enkele jaren later maakt de inhuldiging van een depot op het kruispunt van de Tervurenlaan en de toekomstige Vorstlaan het eindelijk mogelijk om een regelmatig tramdienst aan te bieden. Deze wordt aangevuld met de installatie van de nieuwe tramhalte « Woluwelaan ». De onderneming heeft op dat moment 49 lijnen tot haar beschikking. Ze bevindt zich in een monopoliesituatie samen met een andere onderneming: de ‘Société générale de chemin de fer économique’. De ondernemingen fusioneren in 1925 en bieden samen 66 tramlijnen aan.

Het is interessant erop te wijzen dat het ‘Syndicat général des Transports automobiles’ in 1905 een aanvraag voor een concessie indient. Ze wil het gebruik van bussen bevorderen, met name tussen het Jourdanplein en de omgeving van het Meiserplein, via de Georges Henrilaan en de Roodebeeksteenweg. Dit voorstel wordt verworpen omdat het gemeentebestuur voorrang wilde geven aan de tram, die als stil, niet-vervuilend en veilig wordt ervaren.

C’est la ligne de tramway 90 qui est la première à desservir, en 1910, le quartier de Linthout, qui est encore considéré comme périphérique par rapport au cœur de la commune. Notons qu’un an auparavant, Woluwe-Saint-Lambert avait déjà émis le souhait que la ligne 28, qui passait alors par l’avenue Cortenberg, voit son trajet prolongé jusque sur son territoire. Il s’agit là d’une volonté de relier le noyau historique du territoire communal, toujours fort rural et peu desservi. Une demande est donc introduite pour qu’une ligne parte du boulevard de ceinture vers l’ancien cimetière d’Etterbeek (actuel parc Georges Henri) via l’avenue Georges Henri. L’ensemble est inauguré fin 1913. La ligne est ensuite prolongée jusqu’à la chaussée de Roodebeek et le terminus est installé place Verheyleweghen. A la même époque, la ligne 82 (Gare de Schaerbeek – Cimetière d’Etterbeek) est mise en place. Elle passe également par l’avenue Georges Henri.

In 1910 is tramlijn 90 de eerste die de wijk Linthout bedient, die nog steeds wordt beschouwd als perifeer in vergelijking met het centrum van de gemeente. Een jaar eerder heeft Sint-Lambrechts-Woluwe al de wens geuit dat lijn 28, die toen door de Kortenberglaan liep, naar haar grondgebied zou worden uitgebreid. Dit was een wens om de historische kern van het gemeentelijk grondgebied, dat nog steeds zeer landelijk was en slecht werd bediend, te verbinden. Daarom wordt een aanvraag ingediend om een lijn in te voeren vertrekkende van de ringlaan naar het voormalige kerkhof van Etterbeek (nu het Georges Henripark) via de Georges Henrilaan. Het geheel wordt eind 1913 ingehuldigd. De lijn wordt vervolgens verlengd tot aan de Roodebeeksteenweg en het eindpunt wordt het Verheyleweghenplein. Tegelijkertijd wordt lijn 82 (Station Schaarbeek – Begraafplaats Etterbeek) aangelegd. Die loopt ook door de Georges Henrilaan.

Comme le fait remarquer Marc VILLEIRS « Il fallut attendre la fin de l’année 1925 pour que le centre villageois de Woluwe-Saint-Lambert soit raccordé directement à la capitale. Partant de son ancien terminus de la place Verheylewegen, le 28 atteignait la rue Voot par la chaussée de Roodebeek et la rue Saint-Lambert. La desserte par la rue Tomberg ne date que de 1952. Le terminus du 27 fut fixé, fin 1925 également, au cimetière d’Etterbeek. En 1936, il gagne la place Verheyleweghen et au mois d’août 1940, il rejoint, par la toute nouvelle avenue Emile Vandervelde, tracée en 1938, la cité-jardin du Kapelleveld, dont l’isolement est enfin rompu, quinze ans après sa construction. Le 82 cède sa place en 1926 au 80, lui-même remplacé dix ans plus tard par le 83. Enfin un tramway 22 est prolongé vers la place Verheylewegen en 1940 ». L’apparition de ces nombreuses lignes permit à la commune d’être reliée à un certain nombre de points névralgiques, tels que la Bourse ou la gare de Schaerbeek.

Zoals de heer Marc VILLEIRS opmerkt: « Pas eind 1925 was de dorpskern van Sint-Lambrechts-Woluwe rechtstreeks met de hoofdstad verbonden. Vanaf het voormalige eindpunt op het Verheylewegenplein reed tram 28 via de Roodebeeksteenweg en de Sint-Lambertusstraat naar de Vootstraat. De bediening via de Tombergstraat dateert pas uit 1952. Eind 1925 werd ook het eindpunt van tram 27 op de begraafplaats van Etterbeek vastgelegd. In 1936 reed hij tot aan het Verheyleweghenplein en in augustus 1940 reed hij via de gloednieuwe, in 1938 aangelegde Emile Vanderveldelaan, tot aan de tuinwijk Kapelleveld waarvan het isolement vijftien jaar na de aanleg eindelijk werd doorbroken. In 1926 werd de 82 vervangen door de 80, die tien jaar later zelf werd vervangen door de 83. Uiteindelijk werd in 1940 een tramlijn 22 doorgetrokken naar het Verheylewegenplein ». Dankzij het ontstaan van deze talrijke lijnen kon de gemeente verbonden worden met een aantal belangrijke punten, zoals de Beurs of het station van Schaarbeek.

[L’avenue Émile Vandervelde et la ligne du tram 27. Photo prise vers 1948, Collection particulière | De Emile Vanderveldelaan en de tramlijn 27. Foto genomen rond 1948, Privécollectie]

[Le tram 22 avenue Georges Henri, près du square de Meudon, 1958, Collection particulière | Tram 22 Georges Henrilaan, aan het Meudonsquare,1958, Privécollectie]

 

A la fin de l’année 1945, les concessions accordées à la société des Tramway bruxellois arrivent à expiration. Les activités sont transférées provisoirement à un Comité de gestion jusque 1953, date de la fondation de la STIB. La proximité de l’exposition universelle de 1958 engendre un souhait de modernisation du réseau de transport qui se traduira par un phénomène de « bussification » de l’agglomération bruxelloise. De nouvelles lignes de bus apparaissent ou se substituent aux lignes de chemin de fer et de tramway.

Eind 1945 vervallen de concessies van de ‘Société des Tramway bruxellois’. De activiteiten worden tijdelijk overgedragen aan een Directiecomité tot 1953, de datum van de oprichting van de MIVB. Door de nabijheid van de Wereldtentoonstelling van 1958 ontstaat de wens om het vervoersnetwerk te moderniseren, wat leidt tot de « bussificatie » van de Brusselse agglomeratie. Nieuwe buslijnen ontstaan of vervangen de spoor- en tramlijnen.

Dès 1963, les autorités de tutelle évaluent la faisabilité de l’installation d’un réseau de transport souterrain et c’est en 1976 que la station Tomberg est dotée de sa première rame de métro. La ligne sur laquelle la station est appelée 1B et elle voit son terminus fixé en 1988. Elle sera rebaptisée « ligne 1 » en 2009. Aujourd’hui, on peut raisonnablement considérer que Roodebeek  est  le nœud de communication principal de Woluwe-Saint-Lambert. C’est encore plus vrai depuis la mise en service de la ligne de tramway 8 créée le 29 septembre 2018.

Al in 1963 beoordeelt de toezichthoudende overheid de haalbaarheid van de aanleg van een ondergronds vervoersnet en in 1976 wordt het station Tomberg uitgerust met een eerste metrostel. De lijn van het station wordt 1B genoemd en in 1988 wordt het eindpunt vastgelegd. Ze zal in 2009 worden omgedoopt tot « lijn 1 ». Vandaag kan Roodebeek beschouwd worden als het belangrijkste vervoersknooppunt van Sint-Lambrechts-Woluwe. Dit geldt nog meer sinds de opening van tramlijn 8, die op 29 september 2018 werd ingehuldigd.

[Une rame de métro à l’arrêt dans la station Vandervelde vers 1985, Photo Hervé Callemien | Een stilstaand metrostel in het station Vandervelde rond 1985, Foto Hervé Callemien]

[L’art dans le métro : oeuvre de Serge Vandercam dans la station Joséphine-Charlotte, Photo Martine Dujeux | Kunst in de metro: werk van Serge Vandercam in het metrostation Josephine-Charlotte, Foto Martine Dujeux]

 

© Marc Villiers et Musée communal de Woluwe-Saint-Lambert | Marc Villiers en Gemeentemuseum van Sint-Lambrechts-Woluwe