In het midden van het dorp Schaarbeek was er een dal waar een beek stroomde, de Roodenbeek. De geschiedenis leert ons dat een pelgrim , na zijn terugkeer uit Palestina in 1574, bemerkte dat deze plek heel erg leek op het dal van Josafat aan de rand van Jeruzalem. De naam bleef daarna hangen. Bij de ingang van het dal in de toen genoemde Heiligenberg (nabij de huidige Chazallaan) stond een granietkolom ter herdenking van deze naam.
Het dal dat zich over twee kilometer uitstrekt, is erg steil en loopt door smalle landwegjes. Vanaf de 16e eeuw bouwden verschillende eigenaars er plezierhuizen. Er waren er ook een aantal staminees opgebouwd tot grote vreugde van de wandelaars die daar hun dorst konden lessen (artikel: “Onder het gebladerte oppeuzelen”).
[In het Josaphatdal, postkaart, Iconografische verzameling (FG.A.CP.0747), Gemeentearchieven van Schaarbeek]
[Het staminee “Au vieux château vert”, postkaart, Iconografische verzameling (FG.A.CP.1933), Gemeentearchieven van Schaarbeek]
Het dal is ook beroemd om haar “minneborre”, die bekend staat om haar genezende krachten (artikel: “Minneborre”).
[Minneborre, postkaart, Iconografische verzameling (FVDH.A.CP.0019), Gemeentearchieven van Schaarbeek]
In de loop van de negentiende eeuw zijn Brussel en haar omgeving sterk veranderd. De vernietiging van beide stadsmuren leidt tot de aanleg van grote boulevards, waaronder de Boulevrad Militaire (de oorsprong van de tegenwoordige boulevards die de grote gordel vormen). Het is dan de bedoeling dat Schaarbeek het programma verlengt tot aan de ingang van Laken. De toekomstige Lambermontlaan en de aanleg van de spoorlijn naar Mechelen leiden tot een volledige renovatie van de Teniers-Josaphat wijk. De gemeentelijke overheid wil het oude dal omvormen tot een openbaar pretpark. In 1898 presenteert Emile Van den Putte het project aan de gemeenteraad. Het project wordt goedgekeurd en bekrachtigd bij Koninklijk Besluit van 10 februari 1902. De aankoop van de verschillende terreinen die het toekomstige park zullen vormen, kan beginnen. Er is echter verzet vanwege de weduwe Martha, die eigenaar is van een villa die later zal worden omgebouwd tot Laiterie. De prijs die zij vervolgens aan de gemeente aanbiedt, wordt als te hoog beschouwd en verworpen. Zij laat dan zien dat zij van plan is landpercelen in openbare verkoop te brengen met de verplichting om de bomen te laten kappen. Dat komt tot de oren van koning Leopold II, die tussenbeide komt om een einde te maken aan de meningsverschillen. Het park kan eindelijk worden ingericht.
[Melding van de overlijden van Josephine Baetens weduwe Martha, 1908, Gemeentearchieven van Schaarbeek]
[Plan voor de inrichting van de gemeente Schaarbeek, 1904-1905, Gemeentearchieven van Schaarbeek]
Hoofdtuinier Edmond Galoppin ontwerpt een park in het Engelse stijl, dat het schilderachtige originele uiterlijk van het dal behoudt. Op 26 juni 1904 is het park geopend, hoewel het nog niet volledig is. In zijn toespraak declameerde schepen Van den Putte het gedicht dat Jean-Baptiste Houwaert in de zestiende eeuw schreef, toen hij zijn landhuis op het grondgebied van Sint-Joost-ten-Node had. Hier volgt een klein uittreksel:
In’t zonnige dal,
In’t luchtige, groene Josaphat’s dal
Nabij het oude Scarenbeka,
Daar bloien rozekens fijn,
En schuilen lieve maagdelijn,
In’t zonnige dal,
In’t luctige, groene Josaphat’s dal !
Op 3 juli 1904 komt de koning een bezoek geven aan het park dat hij had helpen creëren. Het Josaphatpark wordt snel een populaire wandelplaats. Men kan rustig door de schaduwrijke wandelpaden lopen, men vindt er zwanen en eenden rond de vijvers. Mensen komen van ver om de vogelhuizen te bewonderen, en vooral de pauw, de ster van het park (artikel: “Archief onder de loep: De pauwen van het Josaphatpark”). Het park heeft ook een boogschietbaan (artikel: “Boogschieten in het Josaphatpark“). In 1914 wordt aan het noordelijke uiteinde de spelen- en sportvlakte toegevoegd (artikel: “Tussen de straatstenen, het strand!”).
Het park is ook een ideale plek voor groenteteelt. De gemeentelijke overheid heeft bij de opening van het park te kennen gegeven dat zij het park wil gebruiken als onderwijsplaats voor tuinbouw en groenteteelt. In 1907 is er een cultuurtuin gevestigd in de buurt van de oude villa Martha. Sinds de eerste wereldoorlog wordt een landtong bezet door de instelling “Colons de la Ligue du Coin de Terre” (locatie van de toekomstige minigolfbaan, opgericht door tuinarchitect René Pechère in 1954, (artikel: “Minigolf te Schaarbeek”). De cultuurtuin verdwijnt na de eerste wereldoorlog, maar kort daarna komen er broeikassen om de tuin te vervangen.
[Tuin in het Josaphatpark, Iconografische verzameling, Gemeentearchieven van Schaarbeek]
[Minigolf, postkaart, Iconograpfische verzameling (FVDH.A.CP.0024), Archives communales de Schaarbeek]
Het park is ook een openluchtmuseum, waar u veel sculpturen kunt bewonderen. De meeste monumenten zijn gewijd aan Schaarbeekse prominenten, zoals de muzikant Henri Weyts of de schrijver George Eeckhoud (artikel: “Archief onder de loep: De beeldhouwwerken in het Josaphatpark”).
[“Eve et le serpent”, Albert Desenfans, postkaart, Iconografische verzameling (FG.A.CP.0343), Gemeentearchieven van Schaarbeek]
Tussen 2006 en 2011 is het Josaphatpark consequent gerestaureerd. Het is nog steeds een centrale plaats in het sociale en culturele leven van de gemeente.
De bucolische schoonheid van het Josaphatdal en daarna van het park, is altijd een inspiratiebron voor schilders geweest.
“Schaerbeek, cité des fleurs”
Extract van de film “Schaerbeek, cité des fleurs”, jaren 50, numerisatie: Alvos films
Bronnen:
- E. BARTHOLEYNS et Fr. FISCHER, Le parc Josaphat, Schaerbeek, 1904.
- Het Josaphatpark in inventaris van het bouwkundige erfgoed, online beschikbaar hieronder : http://www.irismonument.be/nl.Schaarbeek.Azalealaan.A001.html
- Y. HANOSSET et Cr. MARCHI, De Louis Bertrandlaan en het Josaphatpark, Brussel, 2006, « Brussel, stad van kunst en geschiedenis », n°6 – consultable en ligne ici online beschikbaar hieronder : http://erfgoed.brussels/ontdekken/publicaties/brussel-stad-van-kunst-en-geschiedenis/de-louis-bertrandlaan-en-het-josaphatpark
© Gemeentearchieven van Schaarbeek
