Vijvers: een oase van rust in Elsene

Wie Elsene zegt, denkt meteen aan de vijvers en de groene ruimte errond. De centrale ligging, de interactie met de buurt en haar bewoners zijn allemaal elementen die deze vijvers tot een oase van rust maken.

Aangezien de tweede helft van de 19de eeuw rijk was aan stads- en milieuprojecten in alle Brusselse gemeenten, is het niet verwonderlijk dat de geschiedenis van de ontwikkeling van onze vijvers teruggaat tot deze periode. Op dat moment waren er vier natuurlijke vijvers die gevormd werden door de loop van de Maalbeek. De sanering van deze vijvers en het beheer van de Maalbeek baarden de gemeentelijke overheden grote zorgen.

Daarnaast was er het project voor de aanleg van de Louizalaan, dat de ontwikkeling van een nieuwe burgerlijke wijk mogelijk maakte, wat resulteerde in een inkomensverlies voor Elsene omdat een deel van het grondgebied toen werd geannexeerd door de stad Brussel.

“Elsene is toen begonnen met het bestuderen van een ontwikkelingsplan voor de aanleg van een route rond de vijvers, om de concurrentie met de prestigieuze laan aan te gaan.” (Zie bron.)

Na de evaluatie van drie projecten door een speciale commissie werd het project van landschapsarchitect Louis Fuchs geselecteerd. Het zal echter door de inspecteur der wegen Victor Besme worden omgebouwd tot een redelijker en minder dure versie voor Elsene. De grote vijver blijft behouden, de tweede en derde zijn nu één. De vierde vijver verdwijnt.

[Plan bij het koninklijk besluit, 24 augustus 1865, Collectie plannen en koninklijke besluiten, Gemeentearchief van Elsene]

“Rond de oevers van de vijvers loopt een zestien meter brede boulevard. Hoewel het koninklijk besluit van 24.08.1865 werd uitgevaardigd, en in het algemeen plan van V. Besme (1866) voor de uitbreiding en verfraaiing van de Brusselse agglomeratie werd opgenomen, werd het plan niet uitgevoerd. Er waren nog lange onderhandelingen nodig voordat de gemeente de eigendom van de erfgenamen van Legrand verwierf (6 hectare vijvers en ongeveer 2,5 hectare dijken, huizen, tuinen en grond).” (Zie bron.)

Op 31 januari 1871 wordt er eindelijk een overeenkomst getekend. Daarin wordt de aankoop van de terreinen en de vijvers door de gemeente vastgelegd, op voorwaarde dat de vijvers behouden worden om deze openbaar geworden plaats te verfraaien.

[Inlichting van commodo en incommodo, 27 maart 1871, Archiefbestand van de dienst Openbare Werken, AGemeentearchief van Elsene]

Terwijl de onderhandelingen aan de gang zijn, blijft de gemeente niet bij de pakken zitten. De dienst Openbare Werken nodigt de heren Besme en Coenraets (architect en directeur Openbare Werken van de gemeente Elsene) uit om samen te werken. “Uit deze samenwerking ontstond het Algemeen plan voor de ontwikkeling van de vijvers van Elsene en hun heuvels, dat op 6 mei en 9 september 1871 door de Gemeenteraad werd aangenomen. V. Besme tekent het deel van het plan dat betrekking heeft op de vijvers en de heuvels van de Louizalaan, terwijl L. Coenraets de rest tekent.”

In deze fase van het project is de bescherming van de vijvers en de verfraaiing van het gebied waar ze zich bevinden op goede weg. Laat ons echter niet vergeten dat tijdens dezelfde jaren de wijken die aan de Louizalaan grenzen ook in volle ontwikkeling zijn.

De ontwikkeling van de buurt rond de vijvers heeft ook gevolgen voor de open straten tussen de vijvers en de Louizalaan. Zo diende de Société de l’Avenue Louise, opgericht in 1872, in 1873 een ontwikkelingsplan in bij de gemeente.

Zij “verbindt zich ertoe het hele project onder gunstige voorwaarden uit te voeren: het geeft de open straatbedden gratis af aan de gemeente; het voert op eigen kosten straatwerken uit (grondwerken, afwatering, bestrating); het behoudt een perimeter van 8 meter waar geen woningen zullen worden gebouwd; het voert de werken uit om zich de vijvers toe te eigenen (correctie van de oeverlijn, aanleg van wegen en openbare pleinen door delen uit het water te halen, verbreding van de bewaarde delen van de vijvers, gedeeltelijke aanleg van de oeverlijn; beplanting, aanleg van een grasweide en steenstorting rond de oevers.”

[Panoramische gezicht, postkaart, circa 1910, Collectie Hainaut, Gemeentearchief van Elsene]

Tenslotte zullen rondom de vijvers vele werken worden voortgezet die bijdragen aan de wijk zoals we die vandaag kennen: een aangename buurt, rijk aan prachtige woningen en uitnodigend om te wandelen.

Er volgt nog de aanleg van het plein voor de kerk van het Heilig Kruis (nu Flageyplein), de aanleg van de oevers, toevertrouwd aan de landschapsarchitect Edouard Keilig, de bijna parallelle aanleg van de straten in de richting van de Louizalaan, de aanleg van de straten in de richting van de Boondaalsesteenweg en de aanleg van twee pleinen.