Als oudste begraafplaats van Brussel die nog steeds in gebruik is zowel als het laatste ‘parochiale’ kerkhof, in andere woorden gebouwd rond een kerk, is het kerkhof van Laken een uniek geval in het Brussels architecturaal patrimonium.
Geschiedenis
Er zijn geen bronnen die ons toestaan haar bouw precies te dateren, maar sporen zijn te vinden vanaf de 8e eeuw voor de herdenkplaats, vanaf de 13e eeuw voor de eerst kerk in het centrum.
[Kerk van Onze-Lieve-Vrouw van Laken en Sint-Annakapel, gravure uit het werk van A. Sanderus, Chorographia sacra Brabantiae (1659), graveur J. Harrewijn, réf. K-860, ASB]
Het lot van het kerkhof verandert bij de dood van Louise-Marie d’Orléans, vrouw van Léopold I, in 1850. De koning beslist dan een nieuw neogotisch gebouw en een crypte te bouwen om de leden van de koninklijke familie in onder te brengen, woonachtig te Laeken sinds 1831. Het project zal toevertrouwd worden aan Joseph Poelaert na een architectuurwedstrijd (die hij wint onder het pseudoniem Paul du Bois).
De eerste steen van de nieuwe Notre-Dame van Laken zal gelegd worden in 1854. Een gigantische bouwwerf, de kerk zal pas in 1872 ingewijd worden, en de werkzaamheden zullen pas in 1907 voltooid zijn. Wat betreft de oude kerk, deze zal aan haar lot worden overgelaten en langzaam vervallen tot in 1900, wanneer ze afgebroken wordt, met uitzondering van het koor, gesloten door een neogotische portaal.
[Onze-Lieve-Vrouw van Laken. Onze-lieve parvis, 1935, postkaart gepubliceerd door Albert Dohmen (n°102), réf. W-550, ASB]
Vanaf deze nieuwe koninklijke bouwwerken zal het kerkhof van Laken de geprivilegieerde begraafplaats van de aristocratie en hoge burgerij van Brussel worden, en de grootste namen zullen er hun concessies laten bouwen. Hoewel dit ‘modeverschijnsel’ door sommigen bekritiseerd wordt, was het ook de reden dat het kerkhof haar hoog prestige verkrijgt, door de kwaliteit en de schoonheid van de werken die de bezoekers kwamen bewonderen.
Arthur Cosyn schreef in 1906, in een gids van het kerkhof uitgebracht door de gemeente Laken : « Langs de pretentieuze mausolea opgericht door de eeuwige menselijke ijdel, zoals men er vindt in alle kerkhoven, zien we verscheidene monumenten waarvan de architectuur opmerkelijk is. » In de woorden van dezelfde auteur is het kerkhof van Laken de Brusselse « Père-Lachaise » geworden.
De revolutie Emile Bockstael
Jammer genoeg ging deze plotse beroemdheid gepaard met grote logistieke probleme : plaatsgebrek, en de met overbevolking gepaard gaande problemen op het vlak van hygiëne. Deze cruciale kwestie zou een van de voornaamste grote bouwwerken worden van de gemeente Laken, en voor haar schepen, ingenieur en toekomstige burgemeester, Emile Bockstael.
Zijn eerste maatregel was de verdubbeling van de oppervlakte van het kerkhof, vervolgens, in 1879, de aanleg van grote ondergrondse galerijen, het toppunt van de moderniteit, met name wat de openbare hygiëne betreft. Dit project werd zelfs gepresenteerd op de Parijse Expositie voor Hygiëne in 1904, waar het een gouden medaille kreeg. De eerste plaatsen in deze galerijen zullen worden ingenomen door de oude gedenkstenen die zijn verzameld na het begin van de bouwwerken ter modernisering van de oude kerk.
[Het kerkhof van Laken, plan, 1906 – uittreksel, Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906n, p. 20-21]
[Galerijen – fotos, uittreksel, Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906, p. 34-35]
Bij de dood van Emile Bockstael, in 1920, wordt ter zijn herdenking een groot grafmonument ingehuldigd en geplaatst aan de ingang van de ondergrondse gallerijen. De buste die hem vertegenwoordigt is het werk van het atelier van de beeldhouwer Ernest Salu, auteur van vele andere monumenten in het kerkhof.
[Monument voor Émile Bockstael, plannen, 1922, ref. NPP-G2, ASB]
Enkele gevierde werken
Hoewel het onmogelijk is hier een totale lijst de geven van alle opmerkelijke werken van het kerkhof kunnen sommigen hier toch worden uitgelicht.
[Standbeeld van Juliaan Dillens, op het graf van de Moselli familie – foto, uittreksel Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906, p. 23 en 27]
[De Drie Leeftijden, standbeeld van Isidore De Rudder, op het graf van de De Ro familie – foto, uittreksel Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906, p. 13]
[Ghémar monument, standbeeldvan Albert Ernest Carrier-Belleuse (master van Rodin) – foto, uittreksel Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906, p. 32]
[De Denker, een van de 22 originelen van Auguste Rodin, door de Brusselse kunsthandelaar Joseph Dillens uit het Rodin Museum gekocht voor zijn concessie – foto Wikipedia]
De kapel Malibran
Een van de meest opmerkelijke en aangrijpende werken is echter niet de graftombe van een grote aristocratische familie of van een politicus, maar deze van een zangeres.
Geboren in 1808, Maria-Felicia Garcia, bijgenaamd « la Malibran » (van de naam van haar eerste man) wordt erg jong een van de populairste en meest bewonderde zangeressen van haar tijd. Haar vroegtijdig overlijden na een ongeval tijdens het paardrijden schokt de wereld. Haar lichaam wordt gerepatrieerd van Manchester op vraag van haar man Charles-Auguste de Bériot, belgische componist, om in Laken te worden begraven. Een comité wordt samengesteld om een mausoleum op te richten. De giften stromen toe en het monument wordt snel gebouwd. Een kapel in een zeer gedetailleerde bronzen poort herbergt een prachtig standbeeld van een jonge vrouw, werk van de beelhouwer Guillaume Geef. Op de sokkel van het standbeeld staat het eerbetoon van de dichter Alphonse de Lamartine aan de zangeres gegraveerd:
« Beauté, génie, amour, furent son nom de femme,
Écrit dans son regard, dans son cœur, dans sa voix ;
Sous trois formes au Ciel appartenait cette âme.
Pleurez, terre ! Et vous, Cieux, accueillez-là trois fois ! »
[Kapel Malibran en de standbeeld van Guillaume Geefs – fotos, uittreksel Le cimetière de Laeken, brochure uitgegeven door de gemeente Laken in 1906, p. 30-31]
Om meer te ontdekken
- Arthur COSYN (voorwoord van Louis Houba et Émile Bockstael), Le cimetière de Laeken, Bruxelles, Gemeente Laken, 1906 [Opgenomen in de bouwvergunning voor de bouw van het gedenkteken voor Emile Bockstael, 1921-1933, TP 72673, Archief van de Stad Brussel].
- Muriel PIAZZA (medewerking van de afdelingen Ecocounselling, Groene Ruimten, Archief en Erfgoed van de Stad Brussel), Cimetière de Laeken, Brussel, Stad Brussel, 2016. Online beschikbaar hier (in het Frans).
- Marcel CELIS, Kerkhoven en begraafplaatsen, Brussel, Ministerie van het Hoofdstedelijk Gewest, coll. “Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis (nr 38), 2004. Online beschikbaar hier
- Inventaris van het bouwkundig erfgoed – Urban.brussels
- Christian SPAPENS et Charles GOMBERT (dir.), L’église Notre-Dame de Laeken : un mémorial inachevé, Brussel, VZW CIDEP (Centre d’Information, de Documentation et d’Etude du Patrimoine), 2006.
Om de begraafplaats van Laken te bezoeken
- Onze-Lieve-Vrouwvoorplein – 1020 Brussel (Laken)
- Telefoon: 02 279 37 80
- Openinshuren : an 8u30 tot 16u. Gesloten op 25 en 26 december en 1 en 2 januari.
- Openbaar vervoer : Tram 62 – 93 (Prinses Clementina). Metro lijn 6 (Bockstael station)
- PRM-toegang : ja.
© Stedenbouw Archieven (Stad Brussel) – Alle rechten voorbehouden
