De Onze-Lieve-Vrouw Boodschapkerk, gelegen in de Berkendaalwijk, werd tussen 1932 en 1934 gebouwd door aannemer E. Marit en architect Camille Damman. De romaanse stijl wordt aangevuld met art-deco-elementen, zoals de handgemaakte biechtstoelen in rouge royal- en carraramarmer van Julien De Ridder.
Al in 1898 is een kerkproject opgenomen in het algemeen plan van aanleg voor de nieuwe Berkendaalwijk.
[Uittreksel plan Berkendaalwijk, ca. 1899 – Collectie Openbare Werken (N141.2), Archief van de gemeente Elsene]
Voorzien op haar huidige locatie, zou ze het sluitstuk vormen van de zicht-as van de Louis Lepoutrelaan. In 1909 werd daartoe een wedstrijd uitgeschreven die gewonnen werd door architect Camille Damman. Door geschillen tussen en binnen zowel de wereldlijke als geestelijke overheden duurde het echter tot het K.B. 22.03.1910 vooraleer de parochie ‘l’Annonciation de la Sainte-Vierge‘ kon ontstaan [1].
De wederwaardigheden met de bouw van de kerk komen keurig aan bod in het kwartaalblad Mémoire d’Ixelles, uitgegeven door de Geschiedkundige Kring van Elsene. Jean-François Van Caulaert, auteur van het artikel over de wordingsgeschiedenis van de parochie, schrijft:
Volgens de memoires van Jean-Baptiste Van Genechten, priester-stichter van de parochie Heilige Drievuldigheid, zou kardinaal Mercier eind 1908 contact hebben opgenomen met de wereldlijke en geestelijke overheden die betrokken waren bij de oprichting van de nieuwe parochie. (…) antwoordde kardinaal Mercier op 28 januari 1909 op drie vragen van het gemeentebestuur van Elsene: het zuidwestelijk deel van het Brugmannplein zou geschikt en ruim voldoende zijn voor het geplande kerkgebouw; ja, de spirituele belangen van de bewoners van een wijk in volle ontwikkeling rechtvaardigen nu al de stichting van de nieuwe parochie; het kerkdistrict valt wettelijk gezien uitsluitend onder de bevoegdheid van de provinciegouverneur en van het diocesaan hoofd, voordat de regering over deze aangelegenheid beslist; de kardinaal geeft niettemin, en onder alle voorbehoud, de grenzen aan die hij voor ogen heeft, vertrekkende van het Vanderkindereplein: Brugmannlaan, Waterloose Steenweg, Molièrelaan, Anemoonstraat, Schoolstraat (latere Marie Depagestraat), Brusselsestraat (latere Edith Cavellstraat) en Longchamplaan (latere Winston Churchilllaan). (…) Op 5 maart 1909 richtte kardinaal Mercier zich tot de minister van Justitie (bevoegd voor erediensten) en de procedure zou vanaf dan haar beloop hebben [2].
Het koninklijk besluit van 21 november 1910 neemt akte van de nog op te richten bijkerk, gewijd aan de Heilige Maagd, in de Berkendaalwijk in Elsene, alsook van de oprichting van een kerkfabriek in de nieuwe parochie. Eind 1912 keurt het gemeentebestuur de bouw van een nieuwe kerk op het Georges Brugmannplein goed. Het oorspronkelijke model verschilt van wat er in het echt wordt gerealiseerd. De in 1914 begonnen werken worden inderdaad stilgelegd vanwege de kosten en WO I die uitbreekt.
[Verslag aan het college, 22 maart 1913 – Collectie Openbare Werken (N141.2), Archief van de gemeente Elsene]
Nog in Mémoire d’Ixelles nr. 73-74 neemt de auteur uittreksels uit het verslag van pastoor Hoebanckx over deze moeilijke jaren op.
Ik bouwde mijn tijdelijke kerk in april-juli 1915. De opening vond plaats op 4 augustus 1915 (eerste verjaardag van de invasie) in aanwezigheid van de ministers van Spanje, de Verenigde Staten en Nederland. Het was een imposante en stille manifestatie. De woedende m***n veroordeelden me tot een boete van 140 mark omdat ik deze inwijding had aangekondigd in het parochieblad zonder toelating van de censuur. (…) De parochie telt onder de martelaren van het vaderland Miss Cavell en Franz Merjay, beiden gefusilleerd wegens spionage. De heer de Backer, om dezelfde reden ter dood veroordeeld, zag zijn straf omgezet in dwangarbeid. Hij keerde gezond en wel terug. Wij hebben voor zijn gezin gezorgd. Juffrouw Merjay, dochter van, werd gedeporteerd, evenals haar twee broers. Zij zijn in goede gezondheid teruggekeerd [3].
Pas in 1927 komt alles weer op gang, maar dan noopt de prijs van bouwmaterialen de kerkfabriek dhr. Damman te verzoeken om een wat bescheidener project.
[Stedenbouwkundige vergunning, 16 december 1932 – Collectie Openbare Werken (N141.2), Archief van de gemeente Elsene]
[Uittreksel plan van Camille Damman, 1929 – Collectie Openbare Werken (N141.2), Archief van de gemeente Elsene]
Frédéric Brugmann, de neef en erfgenaam van de bankier, mecenas en grondbezitter Georges Brugmann (1829-1900), schonk een dotatie van 1.500.000 frank voor de bouw van de nieuwe kerk. De eerste steen werd gelegd in 1932 en de werkzaamheden vorderden zo snel dat iets meer dan een jaar later de kerk klaar was. Op 24 september 1934 werd de plaats door kardinaal Joseph-Ernest Van Roey, aartsbisschop van Mechelen, ingewijd.
[Postkaarten, [z.j.] – Privécollectie De Moye, Archief van de gemeente Elsene]
Bronnen:
[1] https://monument.heritage.brussels/nl/buildings/16435
[2] VAN CAULAERT Jean-François, « Une église à la plaine de Berkendael – Les débuts de la Paroisse de l’Annonciation », dans Mémoire d’Ixelles : périodique trimestriel, 1999, n°73-74, pp. 21-25.
[3] Ibid, pp. 29-30
© Archief van de gemeente Elsene – Alle rechten voorbehouden
