Heiligdommen en kerkhoven

De Sint-Pieterskerk en haar transformaties door de eeuwen heen

Archives de Woluwe-Saint-Pierre

De Sint-Pieterskerk kijkt uit over het Woluwedal en is omgeven door een ommuurd kerkhof, dat minstens dateert uit de 12e eeuw.

De eerste romaanse kerk uit de 12e eeuw

Ze wordt voor het eerst vermeld in 1173, in een officiële akte waarin de bisschop van Cambrai de kerk en de bijgebouwen schenkt aan de abdij van Vorst. Ze krijgt de beschermheilige van de eerste van de apostelen, omdat volgens middeleeuwse tradities Sint-Pieter als beschermer van de dieren werd beschouwd. Daarom werden de vier kerken in Brussel die aan de veemarkten grenzen aan Sint-Pieter gewijd (Ukkel, Anderlecht, Jette en Woluwe). De parochie Sint-Pieter is de oudste op het grondgebied en geeft haar naam aan de gemeente.

De neoklassieke kerk van 1755

Rond 1570, tijdens de godsdienstoorlogen, verwoestte een brand de pastorie naast de Sint-Pieterskerk. Ze zal niet worden herbouwd en de priester zal niet worden vervangen. De parochie raakt in verval. De pastoor van de Sint-Lambertusparochie dient dan de Sint-Pietersparochie, waardoor hij de twee functies cumuleert. Hij zal de parochieregisters van de twee gemeenten nog enige tijd bijhouden. Op 3 juni 1721 besloot de aartsbisschop van Mechelen, in overleg met de abdis van Vorst, een nieuwe pastoor aan te stellen voor de Sint-Pietersparochie. De kerk is in haar oude glorie hersteld.

In 1755, toen de kerk te bouwvallig was geworden en niet meer kon worden gerestaureerd, besloot de abdis van Vorst haar volledig te verbouwen. Alleen de stenen ondermuren zijn bewaard gebleven, die zullen worden hergebruikt als funderingen voor de nieuwe kerk. De rode bakstenen die voor de bouw ervan werden gebruikt, werden vervaardigd in de steenfabriek van Sint-Pieters-Woluwe, meer bepaald op het plateau van Stokkel.

Het oude koor en de noordelijke toren van het gebouw worden daar gebouwd en zijn er nog. De woorden “Anno 1755” zijn nog steeds te lezen op de eikenhouten toegangsdeur van deze toren alsook op een steen boven de koorvoet van destijds.

[Dubbele deur van de noordelijke toren van de Sint-Pieterskerk met het jaartal 1755 – foto ©Hélène Vandeput]

[Oud koor van de Sint-Pieterskerk met de vermelding 1755 op de witte steen boven de fundering – foto ©Hélène Vandeput]

 

Deze tweede kerk werd op 14 juli 1778 ingehuldigd door kardinaal Jean-Henri de Frankenberg (1726-1804). In die tijd stonden ook de kapel van Lenneke Mare in Sint-Lambrechts-Woluwe en Onze-Lieve-Vrouw- of Visitatiekapel in Stokkel onder zijn gezag.

Tegelijkertijd werd een nieuwe pastorie gebouwd, die in 1784 werd voltooid. Ze bestaat nog en is bijna zoals ze was.

[Sint-Pieterskerk, na de verbouwing van 1755, postkaart, Gemeentearchieven van Sint-Pieters-Woluwe]

 

De 20ste eeuwse “Art Deco”-kerk

Gezien de toenemende bevolking (de kerk kan slechts 300 parochianen herbergen op een bevolking van meer dan 4.000) en het bouwvallige karakter van de kerk (reeds in 1924 werd het gemeentebestuur door de Kerkfabriek op de hoogte gebracht van de erbarmelijke staat van de kerk), besloot de gemeenteraad van 5 juni 1929 tot de uitbreiding en restauratie van de kerk. De eerste plannen werden in 1930 uitgewerkt door architect Julien de Ridder. Deze uitbreiding leidde tussen 1931 en 1933 tot talrijke onteigeningen. Het oude parochiale kerkhof wordt gesloopt en de stoffelijke resten en sommige grafkelders worden overgebracht naar het nieuwe kerkhof in Stokkel. Tijdens de werkzaamheden blijft de eredienst in de oude kerk gehandhaafd.

[Uittreksels uit het register van de gemeenteraad van 5 juni 1929 met betrekking tot de uitbreiding van de Sint-Pieterskerk, Gemeentearchieven van Sint-Pieters-Woluwe]

 

De plannen van architect Julien De Ridder omvatten het behoud van het koor en de toren van de oude kerk en de bouw van een nieuw schip op de plaats van het vorige. Het koor en de toren worden de steunberen van de voorgevel van de nieuwe kerk, die bestaat uit het oude schip dat niet meer zal bestaan. De nieuwe kerk zal dus worden ontworpen langs een as die loodrecht staat op die van het bestaande gebouw. Een nieuwe toren en een nieuw koor zullen het geheel vervolledigen. Het vloerniveau zal vijftig centimeter verlaagd worden ten opzichte van het oude gebouw.

Op 20 oktober 1935 legde de hulpbisschop van Mechelen de eerste steen. De werkzaamheden vorderen goed. De muren van het schip van de oude kerk, ingesloten in het nieuwe gebouw, werden in 1936 afgebroken.

De architectuur van de nieuwe kerk combineert conservatisme en moderniteit. De monumentale proporties contrasteren echter met de bescheiden afmetingen van het oude gebouw. De noordwestelijke oriëntatie van dit gebouw, die vrij zeldzaam is, weerspiegelt de architecturale ontwikkeling op een beperkt perceel.

In 1937 financierde de industrieel Jules Waucquez de voltooiing van de kerk, op voorwaarde dat architect Léonard Homez met de rest van de werkzaamheden zou worden belast. Hij zal de bevloering van het schip, de deuren, de glas-in-loodramen en het meubilair laten plaatsen.

In 1938 neemt aannemer Scheerlinck de inrichting van de omgeving van de kerk en de bouw van de monumentale trap op zich.

[Huidige Sint-Pieterskerk – foto © Gemeentearchieven van Sint-Pieters-Woluwe]

 

Beschrijving van de nieuwe kerk

[Plan van de Sint-Pieterskerk gebaseerd op een opmeting van de oude kerk door Julien De Ridder in 1930 en een opmeting van de huidige kerk door de dienst Openbare Werken van de gemeente, n.d. Tekening door Michael Cuypers (foto 2005). Inventaris van het architecturaal erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest]

 

De toegang is via de portiek boven de hoofdtrap.

“De kerk heeft een basilica grondplan met één groot schip (G en H) met drie traveeën [1]. De eerste (G) ter hoogte van het oude schip, geflankeerd door het oude koor (B), nu een zijkapel, en door de oude toren (J), die de enige toegang tot het oude gebouw vormde. Het nieuwe, halfcirkelvormige koor (I), is aan weerszijden geflankeerd door een kapel (C en K), zuidwestelijk door een bijgebouw (D) en noordoostelijk door de sacristie (L)” [2].

De nieuwe toren bestaat uit 5 niveaus. Ze heeft een wijzerplaat van Gobertange-steen [3] met metalen Romeinse cijfers. Op de benedenverdieping van de toren bevindt zich een bas-reliëf van Oscar De Clerck, dat Sint-Pieter afbeeldt die zijn visnetten binnenhaalt.

De toren en het koor van de oude kerk, alsook de overblijvende delen van de oude kerk, zoals een deel van de ondermuren, zijn sinds februari 2004 beschermd als erfgoed door de Commissie voor Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

[Huidige Sint-Pieterskerk © Hélène Vandeput en Gaëlle Daneels].
[Huidige Sint-Pieterskerk © Hélène Vandeput en Gaëlle Daneels].
Bas-reliëf van Sint Pieter die zijn visnetten binnenhaalt, op de nieuwe toren – ©Rodolphe Colin, François de Lhoneux en Gaëlle Daneels
De noordelijke toren met de enige toegang tot de kerk – ©Rodolphe Colin, François de Lhoneux en Gaëlle Daneels
Oude toren uit 1755, ten noorden van het gebouw, ©Hélène Vandeput
Sint-Pieterskerk, nieuwe toren – ©Hélène Vandeput
Huidige Sint-Pieterskerk © Hélène Vandeput en Gaëlle Daneels

 

 

Voetnoten:

[1] Volgens Wikipedia (raadpleging gedaan op 3 februari 2022): “Travee: Het gedeelte (van een gewelf, dak, brug, enz.) tussen twee steunpunten (kolommen, pijlers, pilaren, enz.).

[2] Omschrijving van de website https://monument.heritage.brussels/nl/buildings/17378

[3] Volgens de website www.carriere-de-gobertange.be (geraadpleegd op 8 februari 2022) “is de steen van Gobertange een witte kalksteen die wordt gewonnen in het oosten van Waals-Brabant (in het gehucht Gobertange, deelgemeente van de gemeente Jodoigne). Eeuwenlang hebben vele beroemde architecten dit materiaal om zijn schoonheid en kwaliteit gebruikt bij de bouw van grandioze monumenten zoals de Grote Markt en het Stadhuis in Brussel, de Kathedraal van Mechelen, de Hallen van Ieper en diverse andere monumenten in België, Frankrijk en Nederland.

Bibliografie:

Om de Sint-Pieterskerk te bezoeken:

  • Adressen: Sint-Pietersvoorplein (kerk) en Pater Damiaanlaan 29 (kapel Sint-Fransiscus)
    https://upwoluwe.be
  • Canonieke priester: abt Guy Van Den Eeckhaut – 0474 21 63 75 – guy.vde@skynet.be
  • Verwijzende priester: Abt Idelphonse NDIMINA MPOYO, Kleine Kerkstraat 2, Tel.: 02/770.07.05 –  ildephonsedimina@yahoo.be

© Gemeentearchieven van Sint-Pieters-Woluwe – Alle rechten voorbehouden

Gepubliceerd door Archives de Woluwe-Saint-Pierre

Laisser un commentaire