De Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk, gelegen aan het einde van de Hoogstraat tussen de Marollen en de Zavel, is een van de oudste Brusselse kerken die vandaag nog overeind staan.
[Klokkentoren van de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk in Brussel, ingekleurde reproductie van een aquarel van Jean Baes, 1881, Iconografische collectie (D-737), Archief van de Stad Brussel]
Deze kerk heeft haar bijzondere naam te danken aan haar oorsprong in de 12e eeuw, toen ze als kapel ter ere van de Maagd Maria werd opgericht. Dit eerste religieuze gebouw in romaanse stijl werd in 1134 gebouwd op een vrijgoed van hertog Godfried I. De kapel werd geschonken aan de monniken van de abdij van het Heilig Graf van Kamerijk. De situering buiten de eerste stadswal wees op de groei van de stad en bood een antwoord op de nood aan een religieuze plek voor deze opkomende ambachtswijk. In 1210 werd de kapel een parochiekerk. Deze nieuwe parochie was de tweede van Brussel, na die van Sint-Michiel en Sint-Goedele. In 1579 werd de kerk hervormd, maar in 1585 werd ze opnieuw gebruikt voor de katholieke eredienst. Tijdens de Franse bezetting bleef de kerk gesloten van 1797 tot 1803.
[Zicht op de kerk en de omgeving, lithografie, 1886, Iconografische collectie (F-3300), Archief van de Stad Brussel]
De bouw van de kerk werd opgestart in 1210 met het schip. Vervolgens werden het transept en de verschillende kapellen gebouwd en in 1275 werd de kerk voltooid met het koor. Op de kruising van het transept en het schip prijkte een toren. Het gebouw zou echter te lijden krijgen onder de woelige geschiedenis. In 1405 werd de wijk getroffen door een brand. Daarbij werd een groot deel van de kerk verwoest. Het schip werd in het midden van de 15e eeuw volledig heropgebouwd in Brabantse gotische stijl. Er werd een toegangstoren gebouwd, die echter werd getroffen door het bombardement van 1695. De torenspits werd in 1699 vervangen door een barokke campanile van de hand van architect Antoine Pastorana. Na de Franse periode verkeerde de kerk in slechte staat, mede door plunderingen en vandalisme. De restauratie werd toevertrouwd aan stadsarchitect Victor Jamaer. Vandaag blijft er niets meer over van de oorspronkelijke kapel. Het gebouw staat sinds 5 maart 1936 op de monumentenlijst. Het is een opmerkelijk gebouw voor de studie van de overgang van romaanse naar gotische stijl.
[Binnenaanzicht van het schip en het koor, foto, [s.d.], Iconografische collectie (J-496), Archief van de Stad Brussel]
[Lengtedoorsnede van het koor, uitgevoerd in het kader van de restauratiewerkzaamheden door Victor Jamaer, Iconografische collectie (Album IX-20), Archief van de Stad Brussel]
De kerktoren, die ideaal gelegen was op de hellingen van de oude stad, zou als uitkijkpost dienen voor de wachters die moesten waarschuwen in geval van brand.
De kerk was oorspronkelijk omringd door een kerkhof. Bij keizerlijk decreet van 26 juni 1784 van Jozef II werden de stedelijke begraafplaatsen opgeheven en werden er nieuwe necropolissen aangelegd buiten de stadsmuren. De parochianen van Onze-Lieve-Vrouw ter Kapelle werden voortaan begraven op den Schilt in Sint-Gillis, voorbij het oude Montereyfort. De oude begraafplaats mocht niet meer gebruikt worden en er werd in 1822 een openbaar plein aangelegd.
[Buitenaanzicht van de kerk en het hek rond het kerkhof in de 18e eeuw, fotoreproductie van een tekening in de “Annalen B. Maria de Capella par d’Aubremé” (1787) (register nr. 38 van het Archief van de Kapellekerk), [s.d.], Iconografische collectie (F-3173), Archief van de Stad Brussel]
[Ontwerp voor de inrichting van de omgeving van de kerk en het kerkhof, plan, [1820-1821], Openbare Werken en Stedenbouw (PP 60), Archief van de Stad Brussel]
In de kerk bevinden zich de graven van verschillende beroemde historische figuren, waaronder Frans Anneessens en Pieter Bruegel de Oude. Ook het huwelijk van Bruegel met Maria Coecke in 1563 wordt in de parochieregisters vermeld.
© Archief van de Stad Brussel – Alle rechten voorbehouden
