De geschiedenis van de Drievuldigheidskerk in Sint-Gillis/Elsene begon met de op handen zijnde sloop van de tempel van de Augustijnen in het centrum van Brussel in 1892, die plaats moest maken voor de centrale lanen en het De Brouckèreplein. Het in 1620 door de barokke architect Jacques Francart ontworpen gebouw werd voor verschillende doeleinden gebruikt, vooraleer het in 1814 de deuren sloot voor katholieke erediensten. Zo deed het gebouw achtereenvolgens dienst als protestantse kapel, ziekenhuis, tentoonstellingsruimte, spektakelzaal en ook postkantoor. Hier was het overigens dat de beroemde zangeres Maria Malibran op 10 april 1836 haar laatste optreden in België gaf.
[Detail van een plattegrond waarop de tempel van de Augustijnen te zien is – de Zenne, overwelfd in de jaren 1860, is nog steeds zichtbaar. « Bruxelles », Etablissement géographique de Bruxelles fondé par Ph. Van der Meulen, 1850. Source gallica.bnf.fr / BnF]
Na de aanleg van de centrale lanen wilde de overheid de tempel aanvankelijk afbreken, tot ze in 1893 uiteindelijk besloot de gevel over te dragen aan de kerkfabriek van de Drievuldigheidsparochie. Het zou immers ondenkbaar zijn geweest een pronkstuk dat de traditionele Brabantse stijl aan de Italiaanse barok koppelde, en dat destijds uniek was in Brussel, te zien verdwijnen. Daarop werd de voorgevel van de kerk steen voor steen ontmanteld en overgebracht naar de nieuwe wijk Tenbosch, waar een tijdelijke kapel werd gebouwd op een terrein dat door bankier Georges Brugmann was geschonken. De vraag was toen hoe de kosten voor de afbraak, de overbrenging van materialen en de wederopbouw van de parochiekerk van de Drievuldigheid met de voorgevel van de tempel van de Augustijnen, zou worden gefinancierd. De kerkfabriek diende daarop een aanvraag tot subsidies in bij de Staat, de provincie en de gemeenten binnen het gebied van de parochie. De Staat vond dat zijn bijdrage in de kosten zich beperkte tot de kosteloze overdracht van de voorgevel van de Augustijnenkerk. De gemeente Sint-Gillis was dan weer van mening dat de parochie van de Drievuldigheid voor haar weinig nut had, aangezien deze kerk grotendeels op het grondgebied van de gemeente Elsene zou komen te staan en in hoofdzaak zou bijdragen tot de welvaart van de wijk Tenbosch. Bovendien vreesde de gemeente dat dit project de ontwikkeling van de Brugmannwijk kon belemmeren en dat ze de Afrikaansestraat vanaf de Amerikaansestraat niet zou kunnen doortrekken tot aan de Baljuw- en Amazonestraat. Ook de gemeenteraden van Ukkel en Vorst wezen na de beraadslagingen van 23 juli en 8 augustus 1893 het verzoek om subsidies af. Enkel de gemeente Elsene, die aanvankelijk niet erg happig was, leek te willen ingaan op het verzoek van de kerkfabriek maar dan enkel op voorwaarde dat het gevraagde bedrag over de vier betrokken gemeenten zou worden verdeeld, in verhouding tot de bevolking in de parochie. De kerkfabriek moest zich uiteindelijk tevreden stellen met minder subsidies dan verwacht, waardoor ze, in de vorm van een lening, bijna alleen voor de bouw van de kerk zou opdraaien.
[Liggingsplan van de Drievuldigheidskerk, ingediend door de Ligue des Intérêts du Quartier de Tenbosch. De stippellijn die over de kerk loopt vormt de grens tussen het grondgebied van Elsene en dat van Sint-Gillis. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
De eerste fase van de constructie begon in 1894 onder leiding van architect J.J. Van Ysendyck, een leerling van Eugène Viollet-le-Duc, geheel conform de verhoudingen en de bestemming van het oorspronkelijke gebouw. Hoewel het gebouw door financiële en tal van andere problemen slechts voor de helft was afgewerkt, werd het in april 1895 ingehuldigd. Achter de gevel zat een driebeukig volume van vier traveeën met een tijdelijk koor. De tweede fase werd tussen 1907 en 1908 afgewerkt, en architect Fernand Symons kreeg de opdracht de kerk te voltooien en de oorspronkelijke plannen aan te passen door een dwarsschip toe te voegen.
[Uitbreidingsproject, Drievuldigheidskerk, 1903. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
De gemeente Sint-Gillis leverde vervolgens een financiële bijdrage voor de verfraaiing van de omgeving van de kerk, door de Afrikaansestraat langs het gebouw door te trekken. Zo kwam die straat uit op een voorplein dat door de gemeente Elsene was opgeëist. In overleg met Elsene heeft Sint-Gillis dan nog een tuintje aangelegd langs de zij- en achtergevel, om het ietwat kille uitzicht van het gebouw te verzachten.
In 1933 werd de Drievuldigheidskerk het heiligdom van de Soevereine Orde van Malta. De orde liet zich met name opmerken door de schenking van glas-in-loodramen en de bouw van een bijgebouw op koorniveau, met een sacristie, een doopkapel, een catechismuszaal, een werkkamer en een bibliotheek, en ze was ook betrokken bij het herstel van de gevel en bij de interieurwerkzaamheden.
[Gevel aan de Waterleidingsstraat. Dossier betreffende de bouw van een bijgebouw, 1932. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
[Gevel Afrikaansestraat. Dossier betreffende de bouw van een bijgebouw, 1932. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
[Geplande staat van het bijgebouw. Dossier betreffende de bouw van een bijgebouw, 1932. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
[Huidige staat, 1932. Dossier betreffende de bouw van een bijgebouw, 1932. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
[Plan goedgekeurd door het Gemeentecollege, 21 maart 1932. Dossier betreffende de bouw van een bijgebouw, 1932. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
De kerk werd in de jaren 1960 gerestaureerd maar in 1997 door de gemeente Elsene voor het publiek gesloten wegens vermeende instabiliteitsproblemen. Na 2005 ging de kerk opnieuw open en in 2013 was het de bedoeling er een cultuurlocatie van te maken, met behoud van de oorspronkelijke bestemming. De kerk is momenteel weer gesloten voor renovatie.
[Gevelplan voor restauratiewerkzaamheden, 1962. Inventaris van de archieven van de dienst financiën, reeks van de voogdij over de erediensten, gemeente Sint-Gillis.]
[De kerk vandaag]
Referenties:
– Inventaire des archives de Saint-Gilles, série sur la tutelle sur les cultes n°1, dossiers 45 à 78.
– https://monument.heritage.brussels/fr/Ixelles/Parvis_de_la_Trinite/A001/16985
– http://www.orgues.irisnet.be/fr/Edifice/65/Eglise-de-la-Sainte-Trinite.rvb
© Gemeente Sint-Gillis
