Gemeente Sint-Joost-ten-Node

Geschiedenis

Over de geschiedenis van Sint-Joost-ten-Node is niet veel geweten. Gelegen net buiten de Leuvense Poort van Brussel, vormde het voormalige dorp een kruispunt tussen de drukke handelsroutes Brussel-Leuven en Brugge-Keulen. Het spreekt voor zich dat de geschiedenis en de ontwikkeling van het vroegere Ten Noode hier sterk mee verbonden is. Gedurende de middeleeuwen en de nieuwe tijd was Sint-Joost-ten-Node onderdeel van de parochie van Sint-Goedele. Doordat het dorp buiten de stadsmuren van Brussel lag, werd dit na verloop van tijd een problematisch gegeven. De stadsmuur vormde immers letterlijk een barrière middenin de parochie. Om deze reden werd in de veertiende eeuw in Ten Noode een kapel gebouwd ter ere van Sint-Joost, wat de huidige naam van de gemeente verklaart. Dit betekende echter niet dat Sint-Joost-ten-Node onafhankelijk werd van de Sint-Goedeleparochie. De religieuze verbondenheid met Brussel bleef immers tot 1803 gelden.

Tijdens het Ancien Régime bestond de voornaamste economische activiteit van het dorp uit land- en wijnbouw. Dat wijnbouw een belangrijk onderdeel was van de premoderne economie blijkt onder meer uit het wapenschild van Sint-Joost-ten-Node. Hierop is immers een wijnrank afgebeeld. Vanaf de vijftiende eeuw begon het dorp zich verder te ontwikkelen door de komst van landhuizen en rijke residenties in de streek. Zo liet onder meer Filips de Goede rond 1464-1465 een kasteel voor de hertogen van Brabant bouwen in de regio, iets wat heden ten dage ook nog verder leeft in het wapenschild van Sint-Joost-ten-Node.

In 1795 werd Sint-Joost-ten-Node een onafhankelijke gemeente. De eerste helft van de negentiende eeuw werd gekenmerkt door een snelle verstedelijking van het dorp, onder meer door de afbraak van de oude omwallingen van Brussel. Dit uitte zich in het ontstaan van straten in een dambordpatroon en een bloei van het neoclassicisme. Hierop volgde een snelle en spectaculaire bevolkingsgroei. In een ijltempo werd Sint-Joost-ten-Node één van de dichtstbevolkte gebieden van België. Vanaf circa 1831 tot het begin van de twintigste eeuw vertienvoudigde de bevolking van het eens kleine en landelijke dorpje van zo’n 3000 naar 30.000 inwoners. Tezamen en in verhouding met de verstedelijking en bevolkingsgroei, kende de gemeente in de negentiende eeuw een overgang van een landbouwgerichte naar een industriële economie, waaronder de textielnijverheid en werktuigbedrijven.

Collecties

De oudste stukken in de archieven van Sint-Joost-ten-Node dateren uit de periode 1730-1800 en lopen door tot op heden. De grotere bewaarde reeksen bestaan onder meer uit bevolkingsarchieven, archieven met betrekking tot publieke werken, financiën, verstedelijking en dergelijke meer. De totale omvang van het archief van Sint-Joost-ten-Node wordt geschat op een kleine drie kilometer. Ondanks een dergelijke hoeveelheid archief is het merendeel ervan niet toegankelijk voor het publiek of via een inventaris. Wel wordt er intern gebruik gemaakt van serielijsten.

Beheer, bewaring en digitalisering van het archief

De archieven van Sint-Joost-ten-Node worden bewaard op vier verschillende locaties: in de kelders van het gemeentehuis (Dépot Limite), in het magazijn van de gemeentelijke parking (Dépot Madou), in de kelders van de Henri Frick-school (Dépot Frick) en in de kelders van het uitgebreide gemeentehuis (Dépot Police). Twee van deze vier locaties (de kelders van het gemeentehuis) hebben verstelbare rekken waar het archief op bewaard wordt. Er is enkel sprake van een papieren archief; audiovisueel materiaal wordt er niet bewaard.

Sinds 2015 bergt de archiefdienst van de gemeente de documenten op in kartonnen dozen. Deze zijn echter niet zuurvrij. De archiefdienst van Sint-Joost-ten-Node telt een vaste medewerker, die historicus van opleiding is.

Documentatie en andere archieven

Het archief van het Vredegerecht van Sint-Joost-ten-Node wordt bewaard in het Rijksarchief te Brussel, net als de archieven van de rechtbank van eerste aanleg van Brussel.

Het archief van de kerk van Sint-Joost wordt ook bewaard in het Rijksarchief Brussel (voornamelijk archief uit de 19^de eeuw).

Selectieve bibliografie

ABEELS, G. e.a., La Région de Bruxelles. Des villages d’autrefois à la ville d’aujourd’hui, 1989.
DEKNOP, A., Van ’t stadt en schoone buytens: Een kijk op Brussel en omgeving in de 18^de eeuw (Fontes Bruxellae, 4), Brussel, 2007.
JACQUIER, Y. en GUISLAIN, A., Saint-Josse-ten-Noode au XIXe siècle, s.l., 1960.
MUSICK, A. en DESPY, G., ‘Sint-Joost-ten-Node’, uit: Gemeenten van België. Geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, deel 2, 1369-1371.
Sint-Joost gisteren, vandaag, morgen. Online raadpleegbaar
Sint-Joost-ten-Node à la carte. Online raadpleegbaar

Aanvullende gegevens

Adres: [gemeentehuis] Sterrenkundelaan 12-13 – 1210 Bruxelles
Telefoon: 02/220.26.11
Mail: info@sjtn.brussels
Website: link