Gemeente Vorst

Geschiedenis

Tijdens het Ancien Régime werd het dorp bestuurd door schepenen die gedeeltelijk afhingen van de abdis van de abdij van de Adellijke Benedictijnse Dames en gedeeltelijk van de stad Brussel. De abdij speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Vorst in het Ancien Régime.

De gemeente Vorst werd als een aparte administratieve entiteit gesticht met de Franse Revolutie, en deze gemeentelijke autonomie werd bevestigd en versterkt met de wet van 27 Ventôse van het jaar VIII (18 maart 1800). Enkel tussen 1942 en 1944 verloor de gemeente zijn politieke autonomie, toen zij deel uitmaakte van Groot-Brussel.

In de loop van de 19de eeuw vertienvoudigde de bevolking (502 in 1800, 980 in 1830, 5885 in 1890). Geografisch wordt de gemeente Vorst gekenmerkt door een sterk reliëf. In de hoger gelegen wijken werden luxueuze herenhuizen en burgerwoningen opgetrokken, terwijl  de arbeidersbevolking zich vestigde in het lager gelegen industriële gedeelte, bij de spoorweg. Daar ontwikkelde de lederindustrie, de bierproductie, de chemie en de metaalnijverheid. De kleine, vochtige arbeidershuisjes in het lager gedeelte van de gemeente bestonden vaak slechts uit twee kamers, een keuken op het gelijkvloers en een slaapkamer op de verdieping. Tot 1939 werden de arbeiderswijken vaak geplaagd door overstromingen van de Zenne. Vanaf 1892 werd in Brussel een liefdadige vereniging opgericht die de huisvesting van de arbeidersklasse wou verbeteren. Voor Vorst verbeterde de situatie langzaam vanaf de oprichting in 1910 van de sociale huisvestingmaatschappij Le Foyer Forestois.

Vorst verstedelijkte in de loop van de 20ste eeuw, met een bevolkingsgroei van ongeveer 9500 in 1900 tot bijna 40.000 in 1930 en 53.256 in 1975. Om de bevolkingsgroei op te vangen werden de tuinwijken Kersbeek en Berkendael aangelegd. Vanaf 1919 streefde de gemeente naar een nieuw gemeentehuis, dat in 1926 werd ontworpen door architect Jean-Baptiste Dewin (1873-1948) en werd geopend in 1938. Het gemeentehuis is een uitzonderlijk Art-Deco gebouw met een bijzondere decoratie, beeldhouwwerk, glasramen, en meubels. Vanaf de jaren zestig en zeventig verdween de industrie grotendeels en evolueerde Vorst naar een residentiële gemeente.

Het archief dat tot stand kwam vóór de opening van het huidige gemeentehuis in 1938, werd voordien bewaard op het oude gemeentehuis, dat rond 1828 was opgetrokken langs de Brusselse steenweg. Voor zover we weten is er nooit een archivaris in dienst geweest in de gemeente Vorst.

Collecties

Voor het archief dat in de gemeente bewaard wordt gaat het o.a. om:

  • Verslagen van de gemeenteraad (sinds 1819) en van het College (sinds 1865)
  • Bevolkingsregisters vanaf 1847.
  • Militie sinds 1951.
  • Vreemdelingendossiers sinds de 19de eeuw.
  • Burgerlijke Stand: sinds het jaar VI.
  • Bouwvergunningen sinds de 19de eeuw.

Het archief van de gemeente dat bewaard wordt in het Rijksarchief Brussel bestaat o.a. uit:

  • Begrotingen (1804-1983) en rekeningen (1812-1983).
  • Rekeningen voor aanleg en onderhoud van wegen, waterlopen, onderwijs.
  • Stukken betreffende de kerken van Vorst.
  • Enkele bijzonder dossiers over uitzonderlijke uitgaven van de gemeente tijdens WO I en WO II.

Beheer, bewaring en digitalisering van het archief

In 1986 werd een eerste overdracht gerealiseerd van archief van de gemeente aan het Rijksarchief, vooral van de dienst Financiën. Tegelijk werd toelating gegeven voor de vernietiging van drie meter dossiers betreffende de leningen van 1898, 1905 en 1910 (met stukken tot 1944).

Heel wat archief bevindt zich nog in de gemeente Vorst, zoals de bescheiden van de Gemeenteraad, het College van Burgemeester en schepenen, de personeelsdienst, de Burgerlijke Stand, de dienst stedebouw, bevolking, politie, of stukken betreffende het beheer van het patrimonium van de gemeente, de organisatie van verkiezingen, militaire zaken, openbare gezondheid of het economisch leven.

De meeste archieven bevinden zich in de kelders van het Gemeentehuis. De archieven van openbare werken en van stedebouw bevinden zich in nr 112, Brusselsesteenweg.

In 1986 en 1991 drongen inspecteurs van het Rijksarchief aan op een verbetering van de bewaaromstandigheden op de zolder van het gemeentehuis. Deze werd vooral gebruikt voor de bewaring van oude boekhoudkundige stukken. In 2011 stelde Harald Deceulaer vast dat de situatie op de zolder van het gemeentehuis enkel was verslechterd. Vele ruiten waren gebroken, waardoor duiven en weer en wind vrij spel hadden. Het archief was door waterinsijpeling en ontlasting van duiven zwaar beschimmeld en vervuild… en was niet meer te redden. Daarom werd het met toelating van het Rijksarchief vernietigd. Het merendeel van de stukken betrof overigens ook bescheiden die volgens de selectielijst niet voor permanente bewaring in aanmerking kwamen (bewijsstukken bij rekeningen, mandatenboeken, dossiers der leningen). Sindsdien wordt de zolder niet meer gebruikt als archiefruimte.

In de zomer van 2013 werd een selectie doorgevoerd in het archief van de dienst Financiën. Deze leide tot een toelating van vernietiging van 35 meter archief (o.a. dubbels van de begrotingen, de ‘procès-verbaux des caisses’, de betalingen aan personeel, de dienstnota’s, de dossiers over leningen, de dubbels van de begrotingen van het OCMW en de oude computeruitdraaien betreffende uitbetaalde pensioenen). Tegelijk werd opnieuw ongeveer 16 meter archief geselecteerd voor permanente bewaring in het Rijksarchief Brussel. Het betreft opnieuw hoofdzakelijk van de dienst financiën, maar ook enig materiaal van andere diensten. De overdrachten van 1986 en 2013 werden samen beschreven in de inventaris van Harald Deceulaer en Wilfried Ost.

Voor zover we weten, werden er nog geen specifieke acties ondernomen voor de digitalisering van het archief.

Documentatie en andere archieven

Voor de geschiedenis van Vorst tijdens het Ancien Régime kan verwezen worden naar de archieven van de schepenbank, die bewaard zijn van de 15de tot het einde van de 18de eeuw en de raadpleegbaar zijn in het Rijksarchief te Brussel. In hetzelfde archiefdepot worden ook de archieven bewaard van de abdij van Vorst en het Ancien Régime archief van de Sint-Denijskerk.

Vorst heeft geen apart Vredegerecht. Tussen 1802 en 1849 viel Vorst onder het Vredegerecht van Ukkel. Tussen 1849 en 1890 nam het Vredegerecht van Elsene de bevoegdheid over Vorst over. Na 1890 werd het Vredegerecht van Ukkel opnieuw bevoegd.

Voor de sociale geschiedenis in de bedrijven in Vorst kan het archief worden geraadpleegd van Werkrechtersraad van Vorst (1913-1928). De werkrechtersraad van Vorst werd afgeschaft in 1928, en voor de periode tussen 1928 en 1970 was de werkrechtersraad van Brussel bevoegd voor Vorst. Na 1970 ging die bevoegdheid over naar de Arbeidsrechtbank van Brussel.

Archief over Vorst kan worden aangetroffen in het archief van instellingen die de administratieve voogdij hadden over de gemeente, zoals de provincie Brabant en het ministerie van Binnenlandse Zaken. De kerken van Vorst droegen met uitzondering van het oud archief van de Sint Denijs kerk nog geen bescheiden over naar het Rijksarchief, maar bewaren  nog archief in situ.

Sinds 1987 bestaat er een Geschiedenis en Patrimonium kring/ Cercle d’Histoire et du Patrimoine de Forest. Voor meer informatie, klikt hier.

Selectieve bibliografie

  • DE PANGE I., In het hart van Vorst. Sint-Denijskerk, Abdij, Gemeentehuis, Brussel, 2008.
  • DE PANGE I., PIRLOT A-M., Vorst à la carte. Forest à la carte, Brussel, 2010.
  • HERDIES H., Situations sociales à la Belle Epoque à Forest, in Le Folklore Brabançon, 195, 1963, p. 3-15.
  • HERDIES H., À la redécouverte du vieux Forest in Le Folklore Brabançon, 165, 1965, p. 27-30.
  • MEYER-DESPIE A., DESPY G., ‘Vorst’, in HASQUIN H. m.mv. VAN UYTVEN R. en DUVOSQUEL J-M, Gemeenten van België, geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, 2, Vlaanderen-Brussel, Brussel, 1980, p. 1381-1383.
  • NORO G., Forest, petite chronique d’une abbaye, Vorst, 1989.
  • VERNIERS L., Histoire de Forest lez Bruxelles, Brussel, 1949.
  • DECEULAER H., OST W., Inventaris van het archief van de gemeente Vorst 1804-1984, Rijksarchief te Brussel, Inventarissen 68, Brussel, 2016. Online te raadplegen

Aanvullende gegevens

Harald Deceulaer (Rijksarchief) © Alle rechten voorbehouden