Stad Brussel

Geschiedenis

Sinds het begin van de 19^e eeuw staat de archiefdienst in voor het beheer en de bewaring van het documentair erfgoed van de stad Brussel. Het bestaat niet alleen uit documenten die werden aangemaakt door het stadsbestuur of collecties over de geschiedenis van Brussel, maar ook uit oud archief dat in de middeleeuwen werd gevormd door de stadsmagistraat. Dit archief werd in eerste instantie bewaard in de Sint-Michielskerk en de toren van de Sint-Niklaaskerk en daarna, in de 16^e eeuw, samengebracht in het stadhuis. In de 17^e eeuw werd het opnieuw verhuisd naar twee verschillende gebouwen in de buurt van de Grote Markt, namelijk de Spiegel, de oude toren die stond waar zich vandaag de Sint-Hubertusgalerij bevindt, en de Boterpot gelegen achter het stadhuis, nabij de Guldenhoofdstraat. Deze beide gebouwen werden in 1695 vernield toen de troepen van Lodewijk XIV Brussel bombardeerden. Daarbij ging een aanzienlijk deel van het bestuurlijk geheugen van Brussel verloren. Ondanks deze ramp heeft de archiefdienst zijn collecties verrijkt met bronnen van diverse oorsprong die van kapitaal belang zijn voor het bestuderen van de geschiedenis van de stad.

In 1979 nam de archiefdienst zijn intrek in de oude textielmagazijnen van Jules Waucquez & C° aan de Huidevetterstraat nr 65 in de Marollenwijk. Door zich daar te vestigen wilde de archiefdienst meehelpen om de wijk weer dynamisch te maken nadat door de aanleg van de Noord-Zuid spoorwegverbinding het stedelijk weefsel verloren ging en de leefomgeving verslechterde.

Collecties

Het stadsarchief bewaart de bestuurlijke documenten van de stad Brussel en van de gemeenten die in 1921 bij het grondgebied van Brussel gevoegd werden, namelijk Haren, Laken en Neder-over-Heembeek. Het is een van de grootste gemeentelijke archiefdiensten van het land: met 25 kilometer archief daterend van de 13^e tot de 21^e eeuw biedt hij zeer belangrijke informatiebronnen over de sociale, politieke, intellectuele, artistieke en dagdagelijkse geschiedenis van Brussel.

De archiefdienst bewaart een zeer mooie collectie oud archief (van vóór 1795). Het oudste document in de reeks is een oorkonde van 1244, maar de collectie telt nog heel wat andere “pareltjes”:

een reeks rijkelijk versierde cartularia.
registers met de beslissingen en de boekhouding van de stadsmagistraat.
meerdere stambomen.
een collectie met meer dan 500 parochieregisters (1482-1796) van de parochies van Brussel-Stad, Haren, Laken, Neder-Over-Heembeek, en van hospitalen en protestantse en Geneefse kerken.
meer dan 500 dossiers van schepenbankprocessen (vonnissen uitgesproken door de magistraat.

Voor meer recente periodes vindt men in het archief van het stadsbestuur:

plannen i.v.m. de openbare weg en Brusselse gebouwen (18^e-20^e eeuw) waarvan sommige werden getekend door illustere architecten zoals Victor Horta, Joseph Poelart, Victor Jamaer, Léon Suys, Jean-Pierre Cluysenaar.
een uniek archiefbestand met muziekpartituren van de Koninklijke Munt voornamelijk m.b.t. voorstellingen die werden gegeven in de 19^e eeuw.
archief van de gemeentepolitie (1795-1990) (meer dan 100.000 dossiers, waaronder uitzonderlijke stukken zoals over de aanhouding van Rimbaud, het vreemdelingendossier van Rodin en van Karl Marx).
archief van het openbaar onderwijs, van Schone Kunsten en van publieke feestelijkheden (sinds 1795) (meer dan 6.000 dossiers) betreffende alle onderwijsniveaus die door het stadsbestuur werden georganiseerd, met inbegrip van de Academie voor Schone Kunsten, en de personeelsdossiers van het lerarenkorps, de drie stedelijke schouwburgen van Brussel (Munt, Park en Koninklijke Vlaamse Schouwburg), officiële feestelijkheden en jubilea, inhuldiging van monumenten;
dossiers met stedenbouwkundige vergunningen (sinds 1830) (meer dan 118.000 dossiers).
bewijsstukken bij de stadsrekeningen (sinds 1795).
registers van de verslagen van de zittingen van het schepencollege en van de gemeenteraad (sinds 1830).
registers van de burgerlijke stand (sinds 1795).
registers van volkstellingen (1795-1961).
vreemdelingendossiers (sinds 1890) (meer dan 394.000 dossiers).
meer dan 8.000 personeelsdossiers van gemeenteambtenaren (sinds 1850).
archief van het Weldadigheidsbureel meer bepaald over de organisatie van hulp aan armen, behoeftigen en wezen (eind 18^e en 19^e eeuw).
archief van het fonds voor Erediensten en Begrafenissen, onder andere met registers van de plaats van de graven op de kerkhoven (1859-1903), dossiers over kerken, kloosters en gebouwen voor de eredienst op het grondgebied van de stad Brussel, en documenten i.v.m. de kerkfabrieken.

Naast het bestuurlijk archief zijn er:

een ruime collectie Belgische en Brusselse kranten en tijdschriften (1653 tot heden) (niet gedigitaliseerd), waaronder een collectie met de Almanakken van Handel & Industrie (1820-1969).
een collectie met meer dan 400 kaarten en plattegronden van Brussel en de Brusselse agglomeratie, waarmee de evolutie van de stad kan worden gereconstrueerd van 1550 tot heden.
een opmerkelijke iconografische collectie (meer dan 30.000 foto’s en 5.000 digitale foto’s, 13.000 postkaarten, 7.000 etsen en litho’s, 1.400 tekeningen en waterverfschilderijen) die grotendeels de veranderingen illustreren die de stad sinds het midden van de 19^e eeuw heeft ondergaan, evenals belangrijke evenementen die in de hoofdstad plaatsvonden. Daarnaast ook een collectie met 000 porseleinkaarten die nuttige informatie verschaffen over de handel in Brussel tijdens de tweede helft van de 19^e eeuw.
een rijke collectie met meer dan 000 geïllustreerde affiches over het politieke en culturele leven (schouwburgen, tentoonstellingen, voorstellingen, bioscoop), de economie (reclame), volksvermaak (kermissen, Ommegang), het sociale en sportieve leven te Brussel.
privéarchief (families, particulieren, verenigingen, handelszaken en bedrijven).
de Collectie Bruxellensia, waarmee werd gestart 1902, en die allerlei documenten bevat die nuttig kunnen zijn voor het bestuderen van het hedendaagse economische, sociale, politieke en culturele leven in Brussel. De collectie is uniek en vormt een eersterangsbron voor de studie van het dagelijks leven in Brussel in de 20^e Ze bevat verkiezingsfolders, modebladen, reclamebrochures, schouwburgprogramma’s, doodsbrieven, enz.
Een wetenschappelijke bibliotheek met meer dan 30.000 volumes, waaronder een collectie met meer dan 350 kostbare werken, waaronder wiegedrukken.

Alle deze archiefbestanden en collecties zijn geïnventariseerd en staan in de onlinecatalogus van de archiefdienst van de stad Brussel.

Beheer, bewaring en digitalisering van het archief

Sinds 2017 is de archiefdienst gestart met een campagne om alle archiefselectielijsten en vernietigingslijsten van de verschillende stadsdiensten te herzien. Sinds 2019 staan alle archiefselectielijsten die werden goedgekeurd door het Algemeen Rijksarchief op de website van het Rijksarchief.

Om voor de kwetsbare documenten (foto’s, plattegronden, perkament) optimale bewaaromstandigheden te kunnen waarborgen heeft de dienst in 2004 twee gekoelde Kardex-kasten met beweegbare plateaus aangekocht. De dienst beschikte reeds in 2008 over een A1-scanner en heeft nu het nodige materiaal om digitale reproducties te maken van foto’s op glasplaat, negatieven en dia’s. In 2018 werden op de gelijkvloerse verdieping nieuw compactus-rekken geïnstalleerd met een totale capaciteit van 6 km.

De campagnes die sinds het begin van de jaren 2000 werden opgezet om het archief te digitaliseren maken het mogelijk talrijke documenten te vrijwaren terwijl de raadpleging ervan wordt vereenvoudigd. Een deel van de gedigitaliseerde stukken is voortaan raadpleegbaar op de website van het Rijksarchief:

Almanakken van Handel (1833-1963).
Gemeentelijke Bulletins (1848-1978).
Een deel van de gedigitaliseerde beelden van de iconografische collectie.
Parochieregisters (in samenwerking met het Algemeen Rijksarchief).
Muziekpartituren van de Koninklijke Muntschouwburg, in samenwerking met de Brigham Young University en Internet Archive.
Gulden boeken van recepties in het stadhuis (1843-2010).
Het tijdschrift Brusselse Cahiers (1956-2005).

Een ander gedeelte kan enkel geraadpleegd worden in de leeszaal :

Volkstellingen van minder dan 120 jaar oud.
Le Soir tot 1970.
Een deel van de gedigitaliseerde beelden van de iconografische collectie.
Audiovisueel archief.
Het persoverzicht van de stad Brussel (1980-2011).

In de loop van 2019 zullen nog andere archiefbestanden gedigitaliseerd worden :

De collectie met dienstorders van de stad Brussel (1873-1994) en de interne nota’s van de departementshoofden (1902-1994).
De registers met de verslagen van de gemeenteraad van meer dan 100 jaar oud (met bijlagen).
De registers met de verslagen van het college van burgemeester en schepenen en hun alfabetische repertoria (1831-1980).

Valorisatie van de collecties

De nieuwe website van de archiefdienst werd gelanceerd op 15 maart 2018. Hij wordt regelmatig geüpdatet in functie van de activiteiten van de dienst (uitlenen van archief voor tentoonstellingen, publicaties, tentoonstellingen, enz.) In 2012 begon de dienst ook met een Facebook-pagina. Die gaat niet alleen over de valorisatie van de documenten maar vermeldt ook interne activiteiten (vermelding van een nieuwe inventaris, een aankoop, en uitlening voor een externe tentoonstelling, enz.)

Selectieve bibliografie

PERGAMENI Charles, Inventaire des archives et documents de la Ville de Bruxelles in Archives, in “Bibliothèques et Musées de Belgique”, 11de jaar, nr 2, 1934
VANRIE André, Les archives et les archivistes de la Ville de Bruxelles, in ” Les Cahiers bruxellois”, XXXIX, 2006-2007, pp. 11-46.

Aanvullende gegevens

Adres: Huidevettersstraat 65 – 1000 Brussel
Telefoon: 02/279.53.21
Mail: archives@brucity.be
Facebook pagina: link
Website: link
Leeszaal met 30 zitplaatsen ; gratis toegang ; WIFI beschikbaar