L’incendie du grand magasin A l’Innovation dans la rue Neuve, à Bruxelles, le 22 mai 1967, reste l’incendie le plus meurtrier qu’ait connu le pays – 251 morts officiellement – malgré la mobilisation de plus de 150 pompiers arrivés trop tard sur les lieux. Le feu, qui se déclara durant l’heure de midi, se propagea très rapidement, faisant en quelques minutes des centaines de victimes et s’étendit à l’ensemble du complexe commercial situé dans le quadrilatère formé par les rues Neuve, aux Choux, du Damier et de la Blanchisserie. La structure des bâtiments, les matériaux inflammables dans les rayons, les décors sans protection contre le feu, les installations vétustes, le manque de mesures élémentaires de sécurité et d’évacuation des personnes sont autant d’éléments qui, combinés l’un à l’autre, ont conduit à cette terrible tragédie.
De brand van het grote warenhuis A l’Innovation in de Nieuwstraat, te Brussel, op 22 mei 1967, blijft de moorddadigste dat het land ooit meemaakte – 251 officiële slachtoffers – ondanks de mobilisatie van meer dan 150 brandweerlui te laat toegekomen op de plaats. De brand, die zich tijdens de middag verklaarde, verspreide zich zeer vlug, en eiste in enkele minuten tijd honderden slachtoffers en breide zich uit tot het geheel van de handelscomplex gelegen in de vierhoek gevormd door de Nieuw-, Kool-, Dambord- en Blekerijstraat. De structuur van de gebouwen, de ontvlambare materialen in de afdelingen, de niet tegen het vuur beschermde versiering, de ouderwetse installaties, het ontbreken van de minste elementaire veiligheids- en evacuatiemaatregelen voor de mensen zorgden ervoor dat de aan mekaar gevoegde elementen tot deze verschrikkelijke gebeurtenis leidden.
[Façade de l’Innovation, avant l’incendie, en 1967. A.V.B., Collection iconographique, E-598 | Gevel van de Innovation, voor de brand, in 1967. A.S.B., Iconografische Verzameling, E-598.]
[Façade principale du grand magasin A l’Innovation, rue Neuve à Bruxelles, vers 1905, telle que l’architecte Victor Horta l’avait construite. En 1957, une partie des façades anciennes fut dissimulée derrière un revêtement plus « moderne ». A.V.B., Collection iconographique, W-7686 | Hoofdgevel van het grote warenhuis A l’Innovation, Nieuwstraat te Brussel, rond 1905, zoals architect Victor Horta het bouwde. In 1957, werd een gedeelte van de oude gevels verborgen achter een « moderner” bekleding. A.S.B., Iconografische Verzameling, W-7686]
Vers 13 h 20, une vendeuse du premier étage, préposée au rayon des vêtements pour fillettes, sentit une forte odeur de brûlé et fit appel aux pompiers du magasin. Le feu s’était déclaré dans une réserve construite dans une ancienne cage d’ascenseur proche du rayon enfant. Sur place, les pompiers du magasin tentèrent en vain de maîtriser l’incendie au moyen d’extincteurs. À 13 h 27, une sonnerie d’alerte incendie retentit mais elle fut confondue avec le signal de la fin de la pause-déjeuner du personnel. A 13h34, les pompiers de Bruxelles sont informés par un coup de fil anonyme. Quand les premières autopompes arrivèrent sur place à 13h38, le rez-de-chaussée était déjà complètement en feu.
Rond 13u20, rook een verkoopster, aangesteld aan de afdeling meisjes op de eerste verdieping, een hevige brandgeur en deed beroep op de brandweerlui van de winkel. Het vuur vatte aan in een opslagplaats vervaardigd in een gewezen liftkoker dichtbij de kinderafdeling. Ter plaatse, trachtten de brandweerlui van de winkel tevergeefs de brand te bedwingen met brandblussers. Om 13u27, luide een brandalarm maar ze werd verward met het signaal die het einde aankondigt van de middagpauze van het personeel. Om 13u34, werden de brandweerlui van Brussel door een naamloze oproep op de hoogte gebracht. Toen de eerste spuitwagens ter plaatse kwamen om 13u38, was de gelijksvloer al in lichterlaaie.
[A.V.B., Collection iconographique, C-29332, C-29340, C-29323, C-29337 | A.S.B., Iconografische Verzameling, C-29332, C-29340, C-29323, C-29337]
Le feu se propage rapidement au premier étage profitant des nombreux matériaux inflammables. Au troisième étage, un grand nombre de personnes était attablé au restaurant self-service, ignorant totalement ce qui se passait aux étages inférieurs. Des fumées toxiques se répandirent rapidement dans le bâtiment. À mesure que les personnes prenaient conscience du danger qui les menaçait, des mouvements de panique se déclenchèrent. Les issues de secours, trop peu nombreuses, étaient mal renseignées. De nombreuses personnes se réfugièrent sur les balcons et les seuils de fenêtre, d’autres, prises de panique, se jetèrent dans le vide. Plusieurs personnes étaient également parvenues à sauter dans une petite cour intérieure sur laquelle s’effondrèrent par la suite des murs du complexe commercial.
Het vuur verspreide zich heel vlug naar de eerste verdieping dankzij de talrijke ontvlambare materialen. Op de derde verdieping zaten vele mensen aan tafel in het zelfbedieningsrestaurant die niet beseften wat er aan de gang was in de lagere verdiepingen. De giftige roken verspreidden zich heel snel in het gebouw. Naarmate de mensen het door hadden over het gevaar dat hen dreigde, ontstond er paniek bewegingen. De te weinige nooduitgangen waren slecht aangeduid. Vele mensen zochten hun toevlucht op de balkons en de venster drempels, andere door de paniek geslagen stortten zich in de afgrond. Verschillende mensen waren erin geslaagd om in een kleine binnenkoer te springen waarop later de muren van het handelscomplex ineenstortten.
[« L’incendie de l’Innovation », par N. Scotti. Musée de la Ville de Bruxelles-Maison du Roi, K 1998-1| « L’incendie de l’Innovation », door N. Scotti. Museum van de Stad Brussel – Broodhuis, K 1998-1]
Peu après 14 h, la grande verrière s’effondra, créant une véritable cheminée centrale et déclenchant un déluge de flammes. Vers 15 h 30, le bâtiment s’effondra à son tour. Le feu se propagea à des bâtiments voisins, tels que ceux du grand magasin Priba, à l’angle des rues Neuve et de la Blanchisserie, et de la firme Fischer dans la rue du Canon, transformant le quartier en un véritable brasier. Les victimes furent amenées vers différents hôpitaux bruxellois (Saint-Pierre et Bordet principalement). Le roi Baudouin, le Premier ministre Paul Vanden Boeynants, le bourgmestre de Bruxelles Lucien Cooremans, le prince Albert et la princesse Paola se rendirent sur les lieux. Un deuil national fut décrété. Une cérémonie officielle de funérailles fut organisée le 30 mai 1967 à la Basilique de Koekelberg en présence du roi et de la reine. Un mémorial dédié aux victimes de l’incendie de l’Innovation fut également érigé au Cimetière de Bruxelles à Evere en 1968.
Iets na 14u, stortte het glazen dak in elkaar en veroorzaakte op die manier een centrale koker die een stortvloed van vuur ontketende. Rond 15u30, was het de beurt van het gebouw om ineen te storten. Het vuur verspreide zich tot de aangrenzende gebouwen zoals het groot warenhuis Priba, gelegen aan de hoek van de Nieuw- en de Blekerijstraat en van de firma Fischer in de Kanonstraat, waarbij de wijk in een vuurzee omgezet werd. De slachtoffers werden naar verschillende Brusselse hospitalen gevoerd (Sint-Pieters en Bordet voornamelijk). Koning Boudewijn, Eerste Minister Paul Vanden Boeynants, Burgemeester van Brussel Lucien Cooremans, Prins Albert en Princes Paola kwamen ter plaatse. Een nationale rouw werd afgekondigd. Een officiële begrafenisplechtigheid werd op 30 mei 1967 ingericht in de Basiliek van Koekelberg in aanwezigheid van de koning en de koningin. Een gedenkteken toegewijd aan de slachtoffers van de brand van de Innovation werd opgericht op het Kerkhof van Brussel te Evere in 1968.
[Visite de la princesse Paola sur les lieux. Sur la photographie de gauche, sur la façade dévastée, on distingue encore le drapeau américain qui décorait les vitrines du grand magasin à l’occasion de la quinzaine américaine. A.V.B., Collection iconographique, C-29333 et C-29331 | Princes Paola kwam ter plaatse. Op de foto van links, op de verwoeste gevel, is de Amerikaanse vlag nog herkenbaar die de uitstalramen van het grote warenhuis versierde tijdens de Amerikaanse veertiendaagse. A.S.B., Iconografische Verzameling, C-29333 et C-29331]
Le nombre de personnes présentes dans le complexe de l’Innovation le jour de l’incendie est difficile à déterminer avec précision. On évoqua tantôt un millier voire deux milles personnes. Pourtant, les premiers communiqués ne firent état que d’une dizaine de morts, principalement les personnes défenestrées. Après plusieurs mois d’enquête, le Parquet de Bruxelles communiqua le 1er octobre 1967 le bilan final de la catastrophe : 251 morts dont 38 furent identifiés. Parmi ceux-ci, 67 membres du personnel de l’Innovation. On comptait également 80 blessés.
Het aantal aanwezige personen in het complex van de « Innovation » op de dag van de brand is moeilijk in te schatten. Soms sprak men over duizend zelfs twee duizend personen. Echter, de eerste berichten meldden maar een tiental doden, voornamelijk de mensen die door het raam gesprongen waren. Na enkele maanden, werd op 1ste oktober 1967 een eindbalans door het Brussels parket vastgelegd : 251 doden waarvan 38 werden geïdentificeerd. Onder deze, 67 behoorden tot het personeel van de Innovation. 80 gewonden werden opgeteld.
Cinquante ans après les faits, la cause de l’incendie n’a toujours pas pu être établie. La piste d’un attentat mené par des extrémistes de gauche militant contre la guerre au Vietnam et l’impérialisme américain a longtemps été évoquée. Au moment du drame, l’Innovation était en pleine quinzaine américaine, ce qui avait été perçu comme une manifestation de plus de la propagande américaine aux yeux des militants anti-impérialistes. Quelques jours avant le drame, des activistes avaient lancé des tracts depuis le toit de l’Innovation et une alerte à la bombe avait été lancée. On a également parlé de fraude à l’assurance, d’une cigarette mal éteinte… Mais l’enquête a été classée sans suites en septembre 1970. Plus récemment, la thèse de l’étincelle provoquée par un néon dans un faux-plafond a été scientifiquement avancée.
Vijftig jaar na de feiten, is de oorzaak van de brand nog altijd niet vastgesteld. Het spoor van een aanslag doorgevoerd door linkse extremisten die tegen de oorlog in Vietnam en tegen het Amerikaanse imperialisme ijverden werd gedurende een lange tijd aangehaald. Tijdens het drama, vierde de Innovation de Amerikaanse veertiendaagse, dit werd opgenomen als een uiting van de Amerikaanse propaganda in het oog van de anti-imperialistische militanten. Enkele dagen voor het drama, hadden activisten strooibiljetten vanaf het dak van de Innovation geworpen en een bomalarm werd ook aangekondigd. Een verzekeringsoplichterij werd ook aangehaald, een slecht uitgedoofde sigaret … De enquête werd zonder gevolg geklasseerd in september 1970. Onlangs werd op wetenschappelijke wijzen de stelling voorgeschoteld van een vonk veroorzaakt door een Tl-buis in een verlaagd plafond.
[Vue aérienne du quartier complètement sinistré par l’incendie. A.V.B., Collection iconographique, F-14 | Luchtfoto van de wijk die volledig geteisterd werd door de brand. A.S.B., Iconografische Verzameling, F-14]
Émile Bernheim (1886–1985), patron de l’Innovation, fit ouvrir, le 29 juillet 1967, un magasin provisoire au milieu de la place Rogier. Grâce aux interventions des assurances, il fit reconstruire la surface commerciale selon des normes de sécurité très strictes, par les architectes André et Jean Polak. Cela se traduisit par un bâtiment triste et terne presque sans fenêtres, inauguré le 11 mars 1970, devant plus de 100.000 personnes.
Émile Bernheim (1886-1985), eigenaar van de Innovation, liet op 29 juli 1967 een tijdelijke winkel openen in het midden van het Rogierplein. Dankzij de tussenkomsten van de verzekeringen, liet hij een handelszaak volgens zeer strenge veiligheidsnormen bouwen door de architecten André en Jean Polak. Op 11 maart 1970, in aanwezigheid van meer dan 100.000 personen werd een saai en bedroefd gebouw met weinige ramen ingehuldigd.
[Vue sur le chantier des travaux de reconstruction de l’Innovation, prise depuis la rue aux Choux, le 16/11/1969. Photo Al Lans. A.V.B., Collection iconographique, A-2547 | Zicht van de verbouwingswerken van de Innovation, vanuit de Koolstraat op 16/11/1969. Foto Al Lans. A.S.B., Iconografische Verzameling, A-2547]
[Vue sur le nouveau bâtiment de l’Innovation, prise depuis la rue Neuve, le 15/02/1970, avant son inauguration. Photo Al Lans. A.V.B., Collection iconographique, A-2559 / Zicht van het nieuw gebouw van de Innovation, genomen vanaf de Nieuwstraat op 15/02/1970, voor zijn inhuldiging. Foto Al Lans. A.S.B., Iconografische Verzameling, A-2559]
À la suite de ce drame, la loi sur les normes de protection incendie fut modifiée et conduisit à un nouvel arrêté royal promulgué le 10 mai 1968, obligeant de placer des sprinklers dans les grandes surfaces. Par ailleurs, dans l’ignorance des dangers à long terme de l’amiante, le gouvernement belge en conseilla l’usage dans tous les bâtiments publics pour diminuer le risque d’incendie.
Ten gevolge van dit drama, werden de brandbeveiligingsnormen gewijzigd en leidde tot een nieuw koninklijk besluit die op 10 mei 1968 verkondigd werd waarbij het plaatsen van sprinklers in grote warenhuis opgelegd werden. Daarenboven, in de onwetendheid van de gevaren van de asbest op lange termijn, rade de Belgische regering zijn gebruik in de openbare gebouwen om het brandrisico te doen afnemen.
© Archives de la Ville de Bruxelles | Stad Archief van Brussel
1 thought on “Il y a 50 ans, l’Innovation brûlait, le 22 mai 1967 | 50 jaar geleden brandde de Innovation uit, op 22 mei1967.”